چيزهايى كه تجارت با آن‌ها در يك مركز متعارف است بدون آن‌كه هر يك به تنهايى مستقل باشند، تجارت نمايد چنانچه در خيلى از شهرها و در خيلى از تجارت‌ها متعارف مى‌باشد، بلكه و همچنين است اگر به تجارت‌هاى مختلف در شعبه‌هاى زيادى كه تحت يك مركزيّت مى‌باشند، تجارت نمايد مانند اينكه اگر براى يك تجارت بر حسب دفتر و جمع و خرج، شعبه‌هاى مختلف زيادى باشد، كه هر شعبه‌اى اختصاص به تجارت خاصى داشته باشد و همه آن‌ها تحت شعبه مركزى يا يك مركز از نظر محاسبات و دخل و خرج باشند، در تمام اين‌ها ضرر بعضى با سود بعضى ديگر جبران مى‌شود. البته اگر چند نوع تجارت گوناگون و مراكز متعددى باشند كه از نظر خرج و دخل و دفتر و حساب، ارتباطى به هم نداشته باشند، ظاهر آن است كه كمبود بعضى با بعضى ديگر جبران نمى‌شود، بلكه ممكن است گفته شود كه معيار اين است كه تجارت‌ها از يكديگر مستقل باشند نه آن‌كه انواع تجارت، مختلف و متفاوت باشد.

مسأله 16- اگر بعضى از چيزها مانند گندم و جو و روغن و زغال و غير اين‌ها را از درآمدش براى مخارج سالش بخرد و در آخر سال مقدارى از آن‌ها زياد بيايد،- كم باشد يا زياد- دادن خمس آن واجب است و اما اگر فرش يا ظرف يا اسب و مانند اين‌ها را- از چيزهايى كه تا زمانى كه عين آن‌ها باقى است مورد استفاده قرار مى‌گيرد- بخرد، ظاهر آن است كه خمس آن‌ها واجب نمى‌باشد مگر وقتى كه از محل حاجت او بيرون رود كه در اين صورت بنابر احتياط (واجب) بايد خمس آن‌ها را بدهد.

مسأله 17- اگر مثلًا براى سكونتش نياز به خانه داشته باشد و نتواند آن را بخرد مگر از درآمدش در طول چند سال، اقوى آن است كه در صورتى كه در هر سال بعضى از احتياجات خانه را بخرد، جزء مؤونه مى‌باشد؛ اگر در يك سال مثلًا زمين آن را و در سال ديگر سنگ‌ها و در سال سوم چوب‌هاى آن را بخرد و به همين منوال، يا مثلًا زمين آن را بخرد و در طول چند سال، قيمت آن را بپردازد در صورتى كه غير از اين‌طور برايش ممكن نباشد. و اما اگر پول را به منظور خريد آن چند سال نگاه دارد، از مؤونه حساب نمى‌شود پس دادن خمس آن واجب است، چنان كه جمع كردن پشم گوسفند در طول چند سال به منظور آن‌كه فرش يا لباسى كه برايش لازم است تهيه نمايد، در صورتى كه به غير اين‌