قسم دوم , اختلاف طولى است كه با تعمق و تدقيق در مسائل دينى حاصل مى شود اين نوع از اختلاف ها آسيبى به وحدت و ثبات معرفت دينى نرسانده و نتيجه تحقيق در موضوعات مختلف دينى و دستاورد طبيعى استعدادهاى گوناگون افراد است , چه اين كه هر كس بگونه اى خاص آفريده شده است[ قد خلقكم اطوارا

اين قسم از اختلاف نيز چون نقيض هم نيستند بلكه همه آن آراء در طول يكديگرند ممكن است همه آنها صواب باشند چنانكه ممكن است همه آنها ناصواب باشند

قسم سوم , اختلافى است كه روى در روى و غير قابل جمع است در اين گونه از موارد هرگز نمى توان گفت كه طرفين اختلاف هر كدام در ظرف ذهن خود معرفت دينى خاصى را نظم داده اند , زيرا كه معرفت دينى همان حقيقت واحد است كه خود شريعت گوياى آن است , از اين جهت شكى نيست كه يكى از اين دو نظر غير قابل جمع مطابق با معارف دينى نبوده و خطا مى باشد , و اين همان قول به تخطئه است كه در اصول و فروع دين ناگزير از اقرار به آنيم براى اين كه اين قسم از اختلافات كم شود بايد صاحبنظران نظرات يكديگر را بررسى و نقد نمايند تا آن كه از اين طريق بهتر به موارد خطا واقف شوند و علاوه بر اين بايد كوشش شود تا هر چه بيشتر اختلاف با عصر وحى كم شود زيرا در عصر وحى تا بيش از دو قرن شريعت مستقيما با مردم هم سخن بوده است لذا صحابه گرچه خود معصوم نبوده اند , ليكن