یادداشتهای استاد مطهری، ج 1، ص: 436

آرمان معین همگانی.

نقش شیوه تولید در تشکل آرمان.

تکیه گاه آرمان:

تکیه گاه آرمان در درجه اول زندگی اقتصادی و معاشی است. انسان برای ادامه زندگی مجبور است از یک سو نیروی کار و سرمایه را با طبیعت بیامیزد و کالا تولید کند و از سوی دیگر در کار تولید با مردم دیگر در ارتباط باشد.

شیوه تولید و زندگی اقتصادی در تشکل آرمان نقش اساسی دارد و تولید هرچه بود آرمان نیز چنین میشود. زمانی در کشور ما تولید بر مبنای کشاورزی بود و رابطه و مناسبات تولیدی نیز بر این مبنا در مدار نظام ارباب- رعیتی (فئودالیته) بود. در چنین شرایطی آرمان جامعه ما و به پیروی از آن، همه مظاهر سیاسی، اقتصادی، حقوقی، فرهنگی، آموزشی، اخلاقی رنگ نظام اجتماعی موجود را داشت.

شیوه هاو سنتهای کهن که از دیرباز بر آرمان موجود استوار شده بود همه مسائل زندگی ما را حل میکرد. ولی وقتی اقتصاد ایران از تولید کشاورزی مطلق وارد مرحله تولید صنعتی شد و سرمایه داری تجاری و صنعتی گسترش یافت، مسائل آرمانی و به دنبال آن همه مظاهر اجتماعی مانند حقوق، فرهنگ، آموزش، عرف و سنت ... دگرگون شد و امروز که اقتصاد ایران وارد مرحله دوم صنعت که صنایع مادر و سنگین باشد شده است، این دگرگونی تندتر و ژرفتر است.

خلأ آرمانی در ایران:

تفاوت بزرگ بین اروپا و ایران و کشورهای مانند ایران در این است که در اروپا با تغییر زندگی اقتصادی و تولیدی، همه مظاهر زندگی انسانی از جمله اندیشه و آرمان و روابط اجتماعی نیز دگرگون شده است. در اروپا تا قرن 16 زندگی اقتصادی بر پایه اقتصاد کشاورزی و نظام اجتماعی هم ارباب- رعیتی (فئودالیته) بود، ولی از قرن شانزدهم به بعد و با رویدادهای مهمی چون کشف قاره آمریکا و سایر