یادداشتهای استاد مطهری، ج 1، ص: 292

شود، عاقله بر کشور وجود انسان حکومت عادله داشته باشد و فرضیه فیلسوف حاکم و حاکم فیلسوف در کشور وجود هر فرد تحقق یابد، رعایای قوا رعایت و در عین حال از طغیانشان جلوگیری شود. حکما مرکب و وسیله این راه را عقل و علم میدانند. حکما نیز مانند عرفا به نوعی «شدن» معتقدند و آن نوع شدن عبارت است از حکیم شدن و عادل شدن.

حکمت از نظر حکما کمال قوه نظری نفس است و عدالت کمال قوه عملی. از نظر حکمای الهی علم و حکمت از آن جهت کمال است که از جنبه قوه نظری آیینه حقیقت است و از جنبه قوه عملی راهنمای عقل و چراغ عقل است برای حکومت و عدالت. از نظر حکما کمال انسان در تحقق یافتن دو نظام است در انسان: نظام علمی و دیگر نظام زیبایی عقلی.

د. کمال مساوی است با محبت، با اخلاق. انسانیت انسان بستگی دارد به میزان محبت و عاطفه او نسبت به خلق خدا، خصوصاً جانداران و بالاخص انسان. در مکتبهای هندی روی دو چیز زیاد تکیه شده است: حقیقت و دیگر محبت. در تعلیمات گاندی و در اعتراضات گاندی به تمدن غرب زیاد این دو چیز به چشم میخورد. انتقاد گاندی از تمدن غرب این است که در این تمدن حقیقت و محبت فدای قدرت شده است (از کلمات گاندی در مقدمه (این است مذهب من) استفاده شود).

رجوع شود به ورقههای «مکتب انسانیت» ص 22 راجع به اصول سه گانه.

مرکب کمال انسان در این مکتب قلب است، دل است، احساسات و عواطف اخلاقی است.

ه. کمال [1] مساوی است با زیبایی، با زیبایی انفعالی مانند اخلاق

---

[1]. اینجا نظر دیگری نیز میتوان گفت و آن اینکه کمال مساوی است با عبادت (صرف عبادت قطع نظر از روح عبادت) و این نظریه زهاد و عبّاد خود ماست. شاید بشود گفت که نظریه عبادت غیرعارفانه یعنی عبادت برای اجر و ثواب مساوی است با نظر اول یعنی اینکه کمال انسان در برخورداری است. چیزی که هست نظر به اینکه این مطلب را درباره برخورداریهای دنیا نمیتوان گفت، درباره برخورداریهای آخرت بلامانع دیده شده است ولی اگر عبادت را برای عشق و اهلیت و خدمت عاشقانه بدانیم مطلب چیز دیگر میشود.