است.

اکنون اضافه میکنیم که یک تفاوت بین این دو مکتب هست که بسیار حسّاس و از نظر آثار تربیتی و اجتماعی فوق العاده قابل توجّه است. به موجب این تفاوت اعتقاد به قضا و قدر از نظر جهانبینی الهی در ایجاد امید و نشاط فعالیت و اعتماد به نتیجه گرفتن از سعی و عمل اثر خارق العاده دارد، برخلاف جهانبینی مادّی که فاقد این مزیت است.

این تفاوت از اصلی که در فصل گذشته ذکر کردیم ناشی میشود. مطابق آن اصل، عوامل مؤثّر درکار جهان که مجموعاً علل و اسباب جهان را تشکیل میدهند و مظاهر قضا و قدر به شمار میروند، منحصر به امور مادّی نمیباشند؛ یک سلسله امور معنوی نیز وجود دارند که جزء عوامل مؤثّر جهاناند و قهرا در تغییر و تبدیل سرنوشت مؤثّرند. مطابق این نظر، یک سلسله حسابهای غیر مادّی نیز جزء حساب عالم است.

مثلًا حمایت از حقّ و عدالت یک حساب معنوی دارد ماورای حسابهای مادّی و محسوس. جهان به حقّ و عدالت برپاست و به حمایت کسانی که به حمایت حقّ و عدالت برمیخیزند، برمیخیزد، و اجر و پاداش آنها را ضایع نمیکند:

ان تنصروا اللّه ینصرکم و یثبّت اقدامکم [1].

اگر به یاری حقیقت برخیزید، حقیقت به یاری شما برمیخیزد.

انّ اللّه یدافع عن الّذین آمنوا انّ اللّه لا یحبّ کلّ خوّان کفور [2].

خداوند مدافع اهل ایمان است و خیانتکاران کافر نعمت را دوست نمیدارد.

و لینصرنّ اللّه من ینصره انّ اللّه لقوی عزیز [3].

خداوند یاری میکند آن کس را که او را یاری کند. خداوند نیرومند و غالب است.