یکی از حسابهای عالم، توکل و اعتماد به خداست. توکل یعنی انسان در پیمودن راه حقّ، چه از جنبه مثبت و چه از جنبه منفی، به خود تزلزل راه ندهد و مطمئن باشد که اگر در جریان زندگی هدف صحیح و خداپسند خود را در نظر بگیرد نه منافع شخصی را، اگر فعالیت خود را متوجّه انجام وظیفه کند نه متوجّه خود، کار خود را به خدا باز گذارد، خداوند او را تحت حمایت خود قرار میدهد.

اینها و امثال اینها یک سلسله حسابهای مخصوصی است که فقط در جهانبینی الهی موجود است و از نظر جهانبینی الهی جزء عوامل علّی و معلولی و مظاهر قضا و قدر است. بنابر این، اعتقاد درست به قضا و قدر الهی، یک نفر با ایمان را در عمل و فعالیت صحیح، مطمئنتر و به نتیجه کار امیدوارتر میکند. زیرا از نظر مادّی، سنن تشریعی یعنی مقرّراتی که خوب است و باید بشر به آنها عمل کند، حساب مخصوصی در میان سنن تکوینی ندارد؛ حقّ و باطل، درست و نادرست، عدالت و ستم، یک جور حساب دارند؛ جهان نسبت به طرفداران هر یک از اینها بیطرف است. امّا از نظر الهی جهان نسبت به این امور بیطرف نیست؛ طرفدار اهل حقّ و درستی و عدالت است.

معتقد به تقدیر الهی، به حکمت و رحمت و عدالت الهی نیز معتقد است. معتقد است اگر کسی رضای خدا را تحصیل کند، یعنی از سنّت تشریعی الهی پیروی کند در کنف آنها محفوظ خواهد ماند. این گونه اعتقاد به تقدیر و تدبیر الهی که نتیجهاش توکل و اعتماد به خداست، ترس از مرگ و نابودی و همچنین ترس از فقر و بیچیزی را از میان میبرد و بزرگترین نقطه ضعف آدمی را که ترس از نیستی یا هستی شقاوت آلود است، اصلاح میکند.

اعتقاد به وجود این گونه حسابها درکار عالم بود که مسلمانان صدر اسلام را آن اندازه فعّال و کوشا و شجاع و دلیر بار آورد که در جهان مانند ندارد. قرآن کریم وصف الحال آنها را این طور ذکر میکند:

الّذین قال لهم النّاس انّ النّاس قد جمعوا لکم فاخشوهم فزادهم ایمانا و قالوا حسبنا اللّه و نعم الوکیل. فانقلبوا بنعمة من اللّه و فضل لم یمسسهم سوء و اتّبعوا رضوان اللّه و اللّه ذو فضل عظیم [1].