قضا و قدر الهی درکار باشند و آنگاه که آن علل و اسباب پا به میان گذاشتند، اسباب و علل مادّی را خنثی و بیاثر میکنند.

در خود قرآن کریم این مطلب به بیانی بلیغتر و رساتر از آنچه در زبان اخبار و احادیث آمده است بیان شده است.

در جریان جنگ بدر میفرماید:

و اذ یریکموهم اذ التقیتم فی اعینکم قلیلا و یقلّلکم فی اعینهم لیقضی اللّه امرا کان مفعولا و الی اللّه ترجع الامور [1].

یاد کن آن زمان را که خداوند آنها (خصم) را هنگامی که با آنها برخوردید در چشم شما اندک و شما را در چشم آنها اندک نمایاند، برای اینکه به انجام رساند چیزی را که شدنی بوده است. همه کارها به خداوند باز گردانده میشود.

این جریان یکی از موارد تقدّم پیدا کردن علل معنوی بر علل مادّی است.

هنگامی که قومی در اثر گام برداشتن در راه درستی و صلاح، شایستگی تأیید و نصرت پیدا کنند و قومی دیگر برعکس مستحقّ خذلان و نابودی گردند، نظام متقن و اتمّ و اکمل جهان، قوم اوّل را با همه کمبود وسایل و تجهیزات مادّی تحت حمایت خود قرار میدهد و قوم دوّم را با همه وسایل و اسباب مادّی به زوال محکوم میکند.

و نیز قرآن کریم میفرماید:

و من یتوکل علی اللّه فهو حسبه انّ اللّه بالغ امره قد جعل اللّه لکلّ شیء قدرا [2].

آن کس که در راه حقّ به خدا اعتماد کند، خداوند او را بس است. خدا فرمان و حکم خود را به نتیجه میرساند. خداوند برای هر چیزی قدر و اندازه و حدّی قرار داده است.

در این آیه کریمه با اینکه با جمله قد جعل اللّه لکل شیء قدرا به نظام عالم و اینکه هیچ چیز به گزاف صورت نمیگیرد و هر چیز در مرتبه خود قرار دارد، تصریح شده،