اذا اراد اللّه امرا سلب العباد عقولهم فانفذ امره و تمّت ارادته، فاذا انفذ امره ردّ الی کلّ ذی عقل عقله فیقول کیف ذا؟ و من این ذا؟

هرگاه خدا چیزی را بخواهد عقلهای بندگان را از آنها سلب میکند و حکم خود را اجرا میکند و خواسته خود را به پایان میرساند. همین که حکم خود را اجرا کرد عقل هر صاحب عقل را به او بر میگرداند؛ آنگاه او مرتّب میگوید: چگونه شد که این کار شد؟ از کجا این کار صورت گرفت؟

مولوی میگوید:

اشکالی که در اینجا به نظر میآید این است که در این بیانات قضا و قدر به عنوان ناقض و باطل کننده اصل علّیت عمومی و به عنوان عاملی در مقابل سایر عوامل جهان- ولی قویتر و نیرومندتر از آنها- ذکر شده است و این با آنچه در گذشته گفته شد که قضای الهی هیچ چیزی را جز از مجرای علل و اسباب خود ایجاب نمیکند و در زبان حدیث نیز تأیید شده، منافات دارد.

در حدیث است:

ابی اللّه ان یجری الامور الّا باسبابها-

یا:

ابی اللّه ان یجری الاشیاء الّا باسباب- فجعل لکلّ شیء سببا و لکلّ سبب شرحا و جعل لکلّ شرح علما و جعل لکلّ علم بابا