مقصود حدیث این است که گناهان اجل را تغییر میدهند و احسانها و نیکوکاریها عمر را زیاد میکنند. یعنی با اینکه اجل و عمر به حکم قضا و قدر الهی تعیین شدهاند، این امور عامل تغییر و تبدیل قضا و قدر میباشند و البتّه چنانکه قبلًا گفته شد خود این تغییر هم به قضا و قدر الهی است.

ما در اینجا نمیتوانیم به بررسی کیفیت تأثیر امور معنوی در امور مادّی بپردازیم و مجاری علّی و معلولی این قضیه را نشان بدهیم. در اینجا نظرات فلسفی دقیقی که با تعبیرات مذهبی نیز کاملًا سازگار است اظهار شده. و همچنین در مقام بیان شرایط تأثیر علل معنوی نیستیم که مثلًا دعا یا صدقات و همچنین ظلم و ستم و پامال کردن حقوق در چه شرایطی عکس العملهایی ایجاد میکند. شاید توضیح و شرح این مطلب با توجّه به قضایا و مشهودات و تجربیاتی که افراد بشر دارند کتابی پر حجم را تشکیل دهد. مقصود ما فقط تذکر این نکته بود که از مثالهایی که گفته شد این توهّم پیش نیاید که سلسله علل و معلولات جهان منحصر است به امور مادّی و محسوس.

چون قضا آید ...

در اخبار و روایاتی که از رسول اکرم (ص) یا ائمّه اطهار (ع) رسیده است، مطلبی به این مضمون به چشم میخورد: اگر قضا و قدر بیاید، اسباب و علل مخصوصا عقل و قوّه تدبیر انسان از کار میافتد. این مطلب در ادبیات فارسی و عربی به همین مضمون منعکس است.

در جامع الصّغیر چندین حدیث در این معنی از رسول اکرم نقل میکند، از آن جمله:

انّ اللّه اذا اراد امضاء امر نزع عقول الرّجال حتّی یمضی امره، فاذا امضاه ردّ الیهم عقولهم و وقعت النّدامة.

هرگاه خدا بخواهد کاری به انجام رسد خردهای مردم را از آنها جدا میکند تا وقتی که امر خود را به انجام رساند. همین که به انجام رساند، خردهای آنها را به آنها باز میگرداند و در این وقت است که پشیمانی صورت میگیرد.

در تحف العقول صفحه 442 از امام رضا (ع) نقل میکند: