دو وجود به او داده نشده است، یکی وجود فی نفسه، و یکی وجود بالاضافه.

فرض کنید شما مطلبی را برای شاگردان بیان میکنید، بار دیگر آن را تکرار میکنید، برای نوبت سوم و چهارم همان مطلب را بازگو میکنید. شما در هر چهار نوبت همان مطلب را بدون کم و زیاد ادا کردهاید. به عبارت دیگر بیان شما که از طرف شما وجود پیدا کرده است، در هر چهار نوبت یکجور است، ولی این چهار نوبت هر کدام دارای صفت بالخصوص است، یکی «اول» است و دیگری «دوم» و دیگری «سوم» و دیگری «چهارم». آیا شما در هر نوبت دو عمل انجام دادهاید: یکی اینکه مطلب را ادا کردهاید، دیگر اینکه صفت «اوّلیت» یا «ثانویت» یا «ثالثیت» یا «رابعیت» را به آن دادهاید؟ و یا اینکه این صفات یک سلسله صفات اضافی و در عین حال اعتباری و انتزاعی میباشند که از عمل مکرّر شما که هر چهار نوبت به یک شکل صورت گرفته با مقایسه با یکدیگر پیدا میشود؟ بدیهی است که شقّ دوم صحیح است. اینگونه صفات که صفاتی اعتباری و انتزاعیاند در عین حال از لوازم قهری و لا ینفک ملزومات خود هستند که اموری حقیقی و واقعیاند.

علیهذا درباره این امور به عنوان اشیائی مستقل نمیتوان بحث کرد، نمیتوان این پرسش را به این صورت مطرح کرد که چرا فاعل و مبدأ، این وجودهای اضافی و اعتباری را آفرید؛ زیرا این وجودات اولًا واقعی نیستند تا سخن از آفرینش آنها به میان آید، و ثانیاً این وجودهای اعتباری و انتزاعی، از لوازم وجودهای واقعیاند و به صورت مستقل قابل طرح نیستند؛ و اگر به صورت غیر مستقل طرح شوند به این صورت خواهد بود که چرا وجودات واقعی که اینها از لوازم اعتباری و انتزاعی لا ینفک آنها هستند آفریده شدند؟ و این مطلبی است که در بخش بعد طرح میشود و پاسخ آن داده میشود.

ضمنا به این نکته نیز اشاره کنیم که اینکه گفتیم اول بودن و دوم بودن و غیره، امور اعتباری و انتزاعی میباشند و وجود واقعی ندارند و بدین جهت جعل و خلق و ایجاد به آنها تعلق نمیگیرد و فرض خلق و ایجاد درباره آنها نمیشود، با یک مطلب دیگر اشتباه نشود و آن، مسأله «تقدیم و تأخیر» است، یعنی اینکه انسان یا فاعل مختار و ذی شعور دیگر، از میان دو کار یا دو چیز، یکی را بر دیگری مقدّم بدارد و آن را اول قرار دهد. این، مطلب دیگری است و بعد درباره آن بحث خواهیم کرد. توجه به مثال بالا مطلب را روشن میکند.

به هر حال اسناد امور اعتباری به علّت، مجازی و بالعرض است. از این جهت حکما گفتهاند شرور، بالذات مورد تعلّق آفرینش قرار نمیگیرند؛ بالذّات معلول و