سنتی دیگر جریان مییابد و آن سنت نیز در شرایط خاص خود کلیت دارد. پس تغییر قانون و سنت، به حکم قانون و سنت است ولی نه به این معنی که قانونی به حکم قانونی نسخ میشود، بلکه به این معنی که شرایط یک قانون تغییر میکند و شرایط جدید به وجود میآید و در شرایط جدید قانون جدید حکمفرما میشود. در جهان، جز قانون و سنت و ناموسهای لا یتغیر وجود ندارد. اگر مردهای بطور اعجاز زنده میشود، آن خود حساب و قانونی دارد. اگر فرزندی همچون عیسی بن مریم (ع) بدون پدر متولد میشود، برخلاف سنت الهی و قانون جهان نیست.

بشر، همه سنّتها و قانونهای آفرینش را نمیشناسد و همینکه چیزی را بر ضدّ قانون و سنّتی که خود، آگاهی دارد در نظر میگیرد، میپندارد مطلقا برخلاف قانون و سنت است، استثناء است، نقض قانون علیت است؛ و در بسیاری از موارد هم آنچه را که به عنوان قانون میشناسد قشر قانون است نه قانون واقعی. مثلًا ما میپنداریم که سنت آفرینش حیات، این است که همواره موجود زنده از ازدواج پدر و مادری بوجود آید، ولی این قشر سنّت است نه خود سنت. آفرینش عیسی بن مریم قشر سنت را بر هم زده است نه خود آن را. اینکه قانونهای واقعی آفرینش تخلّف ناپذیر است سخنی است و اینکه آیا قوانینی که ما شناختهایم، قانونهای واقعی جهان است یا قشری از قانون است سخنی دیگر است.

معنای معجزه، بیقانون بودن و یا فوق قانون بودن نیست. ماتریالیستها دچار چنین اشتباهی شدهاند که بخشی از قوانین طبیعی جهان را که به وسیله علوم کشف گردیده، قانونهای واقعی و منحصر فرض کردهاند و سپس معجزات را نقض قانون پنداشتهاند. ما میگوییم آنچه را که علوم بیان کرده است، در شرایط مخصوص و محدودی صادق است و زمانی که با اراده یک پیغمبر یا ولی خدا کاری خارق العاده انجام میگیرد، شرایط عوض میشود، یعنی یک روح نیرومند و پاک و متصل به قدرت لایزال الهی شرایط را تغییر میدهد؛ و به عبارت دیگر، عامل و عنصر خاصی وارد میدان میشود. بدیهی است در شرایط جدید که از وجود عامل جدید یعنی اراده نیرومند و ملکوتی ولی حق ناشی میشود قانون دیگری حکمفرما میگردد.

در مورد تأثیر دعا و صدقه در دفع بلاها و غیره نیز جریان از همین قرار است. در حدیث آمده است که از رسول اکرم (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) سؤال شد که با وجود اینکه هر حادثهای که در جهان رخ میدهد به تقدیر الهی و قضاء حتمی او است، دعا و