قانون چیست؟

از آنچه تاکنون گفته شد دانستیم که پدیدههای جهان، محکوم یک سلسله قوانین ثابت و سنّتهای لا یتغیر الهی میباشند، و به تعبیر دیگر، خدا در جهان، شیوههای معینی دارد که گردش کارها را هرگز بیرون از آن شیوهها انجام نمیدهد.

اکنون بنگریم قانون چیست؟ و سنّت به چه معنی است؟ آیا سنّت و قانون الهی از نوع قوانین موضوعه است و از قبیل تعهّدات و قراردادهای اجتماعی و التزامات ذهنی است؟ یا آنکه مخلوق خاصی است که خدا او را آفریده است؟ یا هیچیک از این دو تعبیر درباره سنّت و قانون الهی صحیح نیست؟ و در هر صورت آیا ممکن است خدا سنّت خود را نیافریند یا قرار ندهد؟ چرا تغییر قانون و سنّت خدا غیر ممکن است؟

در پاسخ میگوییم: سنّت و قانون، چیزی نیست که آفرینش خاص و خلقت جداگانهای به آن تعلّق بگیرد. قانون، یک مفهوم کلّی و انتزاع ذهنی است و در خارج به شکل کلّیت و قانون بودن وجود ندارد. آنچه در خارج وجود دارد همان نظام علّت و معلول و درجات و مراتب وجود است که در ذهن ما تجرید مییابد و انتزاع میشود و به صورت «قانون» منعکس میگردد. هستی درجاتی دارد و هر درجه آن موقعیت ثابت و مشخّصی دارد. تصور ندارد که علتی موقعیت خاص خود را به دیگری بسپارد و یا معلولی از جای خود نقل مکان کند؛ و همین حقیقت است که اینگونه تعبیر میشود:

جهان قانون دارد.

پس قانون آفرینش، یک قرارداد و اعتبار نیست، زیرا از چگونگی هستی اشیاء انتزاع شده است، و به همین دلیل، تبدیل و تغییر برای آن نیز محال است.

استثناها

آیا قوانین آفرینش، استثناء پذیر است؟ آیا معجزهها و کارهای خارقالعاده، نقض سنّت خدا است؟

پاسخ در هر دو مورد، منفی است. نه قوانین آفرینش استثناء پذیر است و نه کارهای خارق العاده استثناء در قوانین آفرینش است.

اگر تغییراتی در سنّتهای جهان مشاهده میشود آن تغییرها معلول تغییر شرایط است و بدیهی است که هر سنتی در شرایط خاص جاری است و با تغییر شرایط،