فراموش نکنیم که نسبت خدا به موجودات، نسبت آفریدن و ایجاد کردن و تکوین است. تشکیلات و دستگاه او را مانند تشکیلات اجتماعی و روابط قراردادی که در اجتماع بشر دائر است، نباید پنداشت. نظام فرماندهی و اطاعت در بین خدا و ملائکه، جنبه تکوینی و حقیقی دارد نه جنبه قراردادی و اعتباری. فرمان خدا حرف نیست، ایجاد است؛ اطاعت ملائکه نیز متناسب با آن است؛ وقتی میگوییم به فرشتگان فرمان داده که چنین کنند معنایش این است که آنان را طوری ایجاد کرده که علت و فاعل باشند برای فعل و معلول مخصوص، و معنای اطاعت ملائکه نیز همین علّیت و معلولیت تکوینی است. تشکیلات یاد شده، مبین یک نظام تکوینی است.

و از همین جا است که قرآن کریم، تدبیر خلقت را گاهی به «خدا» نسبت میدهد و گاهی به فرشتگان؛ گاه میگوید:

یدبّر الامر من السّماء الی الارض. [1]

«خدا کار را از آسمان به زمین تدبیر میکند و میفرستد.»

و گاه میگوید:

فالمدبّرات امرا [2].

«قسم به فرشتگان تدبیر کننده کار.»

گاهی قبض و دریافت نفوس انسانهایی را که میمیرند به فرشتگان نسبت میدهد، و گاهی به فرشته خاص موت، و گاهی به خدا.

گاهی وحی را به یک فرشته نسبت میدهد:

نزل به الرّوح الامین علی قلبک [3].

«روح الامین (جبرائیل) قرآن را بر قلب تو فرود آورد.»

و گاهی به ذات اقدس احدیت، و میفرماید: