متصور نيست ، زيرا بدون استعانت از صدق قضيه نمي توان به صورت قضيه اي رسيد که در آن از وجود فاصله خبر داده مي شود ، بنابراين در اين دسته از قضايا راهي براي ترسيم جدايي بين علم تصوري به قضيه و يقين علمي به آنکه عبارت از همان آگاهي به ضرورت صدق است ، وجود ندارد تا از آن پس ، از چگونگي پيوند اين دو پرسش شود .

امّا نسبت به قضاياي بديهي غير اوّلي اين پرسش ، گرچه بي فايده است ؛ ليکن قابل طرح بوده و طرح آن محال نيست . در مورد قضاياي نظري پرسش ياد شده يک سؤال جدي است که تا به پاسخ نرسد ، عقل بر ضرورت صدق قضيه گواهي نداده و در نتيجه هر گونه اعتماد و باور به آن ، باور و اعتمادي خيالي و وهمي بوده و از حوزه يقين روانشناختي که متکي بر تلقينات ذهني است ، خارج نيست و گرايش و ايمان انسان نسبت به قضايايي که در اين مرحله هستند ، به عقل عملي مربوط بوده و نظير ايمان نا آگاهان متحجّر ، از سنخ ايمانهايي است که با علم و آگاهي حقيقي که به عقل نظري مربوط است ، قرين نيست .

چه بسا که اين گونه گرايشها و باورهاي عملي که با عادتها و تلقينهاي روزمره و عملهاي پياپي تقويت شده و به صورت ملکات نفساني درآمده و در حوزه فعاليتهاي نفساني و رواني انسان قرار دارند ، با يقين علمي خلط شوند ؛ ليکن تأمل در عقل نظري و امتيازهاي فراواني که بين باور رواني با يقين علمي وجود دارد ، خلط مذکور را آشکار ساخته و در نتيجه جهل واقعي را در مورد آنها اثبات مي نمايد .

يقين علمي ، احتمال و اعتبارهاي اجتماعي

در حوزه عقل نظري ، معرفت علمي با چيزي کمتر از يقين علمي که عبارت از آگاهي بر ضرورت صدق است ، حاصل نمي شود . اگر عقل به ضرورت صدق يک قضيه