نام کتاب : تبيين براهين اثبات خدا نویسنده : جوادی آملی، عبدالله جلد : 1 صفحه : 47
تحرک و تغير خود ، صور گوناگون را به همراه دارد ، و لازم اين
مبنا که ماديون به آن مبتلا هستند ، بسنده کردن به مبدأ قابلي است ، زيرا
چيزي که خود متطور مي شود و با تطور خويش اشياي گوناگون را عرضه مي کند ،
يا خود به آن صور در مي آيد ، مبدأ قابلي اشياست ، نه مبدأ فاعلي آن ها .
آري اگر مادّه هيچ تحولي نمي داشت و هرگز به صور گوناگون متحول نمي
شد ، بلکه اشياي جداي از خود را مي آفريد ، فرق بين الهيون و ماديون همان
بود که پنداشته شد ؛ ليکن آن ها چنين نمي گويند ، بلکه ماده را متحول مي
دانند و جهان را نتيجه تحولات گوناگون مادّه مي دانند .
تذکر چند نکته
نکته اول . گر چه هيچ يک از براهين بدون استعانت از قانون
علّيت و معلوليت تام نيست ؛ ليکن برهان عليت نيز در قبال براهين ديگر ، هيچ
استقلالي نمي تواند داشته باشد ، زيرا استقلال برهان در صورتي است که
برهان با قطع نظر از حدود وسطاي ديگر براهين ، بتواند منتج باشد و برهان
عليت با قطع نظر از حدوث ، حرکت ، امکان ماهوي يا فقري يا مانند آن ها که
حدود وسطاي براهين ديگر هستند ، به نتيجه نمي رسد ، زيرا معلوليت هيچ شئ
خارجي ، بدون استعانت از حد وسط هاي ياد شده اثبات نمي شود .
نکته دوم . برهان علّت و معلول بر فرض تماميت ، به اثبات واجب
نمي پردازد و در اين جهت ، همانند برهان حدوث و حرکت ناقص است و براي تتميم
آن بايد از بعضي براهين برتر استمداد نمود ، زيرا تنها چيزي که از برهان
مزبور استنتاج مي شود ، همانا وجود مبدأ نخست براي جهان آفرينش است و
مبدئيّت و علت اولي بودن و مانند آن ، وصفي از اوصاف کمالي ذات واجب است .
اما اثبات هستي
نام کتاب : تبيين براهين اثبات خدا نویسنده : جوادی آملی، عبدالله جلد : 1 صفحه : 47