راه اثبات معلوليت

تحليل ياد شده ، در جهت شناخت سرّ معلوليت اشيا اين ثمر سودمند را به بار مي آورد که موجودي که هستي محض عين ذات اوست ، معلول نيست ، بنابراين اصل، هستي مساوي و مساوق معلوليت نيست ، بلکه چنان که در متن کتاب بيان شده ، هر چيزي که عين هستي صرف نباشد ، معلول است .

فرق عميقي که الهيون با ماديون دارند ، تنها در اين نيست که هر دو قائل به عليت و معلوليت عمومي جهان بوده و هر دو براي عالَم مبدأ قائل هستند ؛ ليکن فقط در وصف آن مبدأ اختلاف دارند ، به طوري که الهيون آن مبدأ را ذي شعور مي دانند و ماديون آن را مادّه فاقد شعور مي پندارند ، بلکه تفاوت عميق آنان در اين است که الهيّون براي جهان آفرينش مبدأ فاعلي قائل هستند و ماديون براي آن فقط مبدأ قابلي قائل اند ، زيرا ماده - که مبدأ قابلي است نه فاعلي - با تطوّر و تحول و