استدلال در قالب مفاهيم حصولي کلي باشد . در کتاب هاي علميِ مفهومي ، دانش هاي مختلف بر اساس موضوعات ، مسائل و اهداف تقسيم شده و مسائلي که در مورد امور نظري است ، از مباحث عملي و اخلاقي جدا بوده و هر دسته در جايي خاص مطرح مي شوند .

قرآن کريم خود را معلّم کتاب و حکمت و علاوه بر آن مزکّي نفوس معرّفي مي نمايد و دو خصوصيت تعليم و تزکيه را با هم در مورد خود ذکر مي نمايد ، بلکه در اغلب موارد ، تزکيه را بر تعليم بيان مقدّم مي دارد ، زيرا تزکيه هدف و مقدم بر تعليم است و در مورد خاصي هم که تعليم را مقدّم بر تزکيه ياد مي کند ، از آن جهت است که تعليم مقدّمه تزکيه است . به همين دليل ، راهنمايي هاي علمي و توصيه هاي اخلاقي و عملي قرآن در کنار يک ديگر ذکر مي شوند و در متن تشريح هاي علمي ، نمونه هاي عيني را ذکر مي نمايد ، مانند آن که در تفسير نيکي ، از مصداق ممثل آن ، يعني انسان نيک سخن گفته و چنين مي فرمايد : ( ليس البرّ ان تولوا وجوهکم قبل المشرق و المغرب و لکن البرّ من ءامن بالله و اليوم الاخر و الملائکة و الکتاب و النبيين و ءاتي المال علي حبّه ذوي القربي و اليتمي و المساکين و ابن السبيل و السائلين و في الرقاب و اقام الصلوة و ءاتي الزکاة و الموفون بعهدهم إذا عاهدوا و الصابرين في البأساء و الضرّاء و حين الباس اُولئک الّذين صدقوا و اولئک هم المتقون ) . 1

کتابي که تنها به دنبال طرح تئوري علمي در زمينه اخلاق و مانند آن است ، در تفسير نيکي ، برخي امور مانند ايمان ، عدل ، قسط و پرهيزگاري را ذکر مي نمايد ؛ ليکن قرآن در تعريف برّ و نيکي از مردان نيک ياد مي کند و کساني که از اين نکته دقيق غافل مانده اند ، در مواجهه با اين آيه و نظاير آن ناگزير گرفتار زحمت شده ، به