نام کتاب : دروس هيئت و ديگر رشته هاي رياضي نویسنده : حسن زاده آملي، حسن جلد : 1 صفحه : 106
درس 35 : تحصيل عرض بلد
اين درس نيز دنباله درس قبل است . دانسته ايم كه آفاق قسم ششم نيز ذات ظل
دائر است . و مطالب بسيارى در اقسام ياد شده در پيش است كه پس از اين گفته
خواهد آمد , و اكنون تا بدين حد در ضابطه تحصيل عرض بلد كفايت است .
7 اگر عرض بلد ربع دور بود , آن در همه روى زمين جز دو نقطه معينه شخصيه بيش
نتواند بود كه يكى قطب شمالى بود , و ديگر قطب جنوبى . و هر يك از اين دو
نقطه را عرض تسعين گويند . و در اين هر دو موضع , لامحاله يك قطب معدل النهار
بر سمت راس بود , و يكى ديگر بر سمت قدم , پس قطب ظاهر آن بر غايت ارتفاع
بود كه نود درجه است , و قطب خفى آن بر غايت انحطاط كه نيز نود درجه است .
و چون عرض ربع دور است پس دائره معدل النهار بر دائره افق منطبق شود , لاجرم
دور فلك به حركت اولى در آنجا رحوى باشد يعنى مانند سنگ آسياب گردد , و به
نحو توسع در تعبير دوره معدل النهار هم , اعظم مدارات ابدى الظهور گردد و هم
اعظم مدارات ابدى الخفاء , هر چند تسميه دوم خالى از دغدغه و مسامحه نيست .
يعنى چون شمس به هر يك از دو نقطه اعتدال بود يكدوره تمام بر دائره افق دور
زند و ظل شاخص دائر بود و پس از آن اگر در جهت قطب ظاهر بود , در مدت بودن
شمس در نصف دائره شمسيه كه دائره منطقة البروج است و آن معادل شش ماه شمسى
است بر روى افق بر مدارات يوميه موازى افق دور زند , و غايت ارتفاع شمس
بمقدار ميل كلى بود و در تمام اين مدت ظل دائر
نام کتاب : دروس هيئت و ديگر رشته هاي رياضي نویسنده : حسن زاده آملي، حسن جلد : 1 صفحه : 106