اين بود بحث به اجمال در بيان آفاق ذوظل واحد و ذوظلين و ذوظل دائر . اكنون به غرض از بحث كه تحصيل عرض بلد است بازگشت مى كنيم , و عبارت مطلب را از زيج بهادرى كه آنرا زيج بهادر خانى و رصد طغيانى نيز گويند , نقل مى نماييم و سپس به بيان آن مى پردازيم . صاحب زيج ياد شده در باب پانزدهم مقالت سوم آن ( ص 79 ط 1 ) فرموده است :

([ اگر در بلد سايه مقياس , وقت نصف النهار در تمام سال در يك جهت واقع شود از شمال يا جنوب اين چنين بلد را ذات ظل واحد گويند , يا آن كه گاهى بشمال افتد و گاهى بجنوب , و اين نوع منقسم مى شود بر دو قسم : يكى آن كه ظل , حول مقياس دوره تمام كند و اين بلد را ذات ظل دائر گويند : ديگر آن كه ظل دوره تمام نكند و اين بلد را ذات ظلين خوانند .

پس اگر بلد ذات ظل واحد باشد ميل كلى را از اعظم ترين ارتفاعات آن موضع بكاهند , يا آن كه بر اصغرترين ارتفاعات افزايند , به هر دو تقدير تمام عرض بلد بهمرسد , و جهت عرض جهت ظل باشد از مقياس .

و اگر بلد ذات ظلين باشد ميل كلى را بر اصغرترين ارتفاعات كه جانب قطب خفى است بيفزايند تا تمام عرض بلد حاصل شود . يا آن كه تمام اصغرترين ارتفاعات را كه در جهت قطب ظاهر است از ميل كلى بكاهند عرض بلد فراهم آيد , و جهت عرض جهتى بود كه ظل آن اطول باشد .

و اگر بلد ذات ظل دائر باشد ميل كلى را از اعظم ترين ارتفاعات بكاهيم تمام عرض بلد حاصل شود , و جهت آن خلاف جهت اعظم ترين ارتفاعات باشد . و