اولى بيان صدرالدين قونوى در مفتاح است , و دومى قول محمد بن حمزه شهير به ابن فنارى در مصباح است , و سومى كلام قيصرى در فص هودى فصوص الحكم است و همگى يك حكم محكم است .

از بيان مذكور , معلوم است كه فرق ميان موضوع علم الهى به مشرب اهل تحقيق , و ميان موضوع علم الهى مسمى به ما بعد طبيعت بر مبناى اهل نظر , بدون هيچ فرق چون فرق ميان مطلق و مقيد است .

تبصره : در موضوع بحث اهل نظر سخن از علت و معلول پيش مى آيد كه موجودى علت و موجودى معلول آنست و اولى بر دومى سبق بالعليه دارد , قوى تر از اين نحو تقدم بالعليه , تقدم و تأخر بالحقيقه والمجاز است كه در آن مطلق ثبوت و كون ملحوظ است خواه ثبوت بالحقيقه باشد و خواه بالعرض والمجاز , هر چند باز در آن عليت و معلوليت ملحوظ است . و به مراتب اشد و اقوى از اين سبق ولحوق به حقيقت و مجاز , سبق بالحق است كه تقدم و تأخر به سمت عليت و معلوليت در آن راه ندارد , بلكه ملاك تقدم در اين قسم شأن