آن عشق مجازى كه قنطره و گذرگاه وصول به حقيقت است همان عشق به شمائل و ملكات اخلاقى است كه وحدت و يگانگى عاشق و معشوق از طريق نزديكى و وصول به آن ملكات ممكن و ميسر است و اما عشقى كه متوجه بدن و مانند آن است گر چه در تعبير خواجه با عنوان قسمى از عشق مجازى مشخص شده است وليكن همانگونه كه خواجه اظهار داشته مجاز واقعى كه راه حقيقت را ارائه مى دهد نبوده و بلكه دروغين و كاذب است و در نتيجه نه تنها راه نيست كه راهزن مى باشد نظامى گنجوى در اين مورد مى گويد :

عشق آئينه بلند نور است *** شهوت ز حساب عشق بيرون است

و مولوى نيز گفته است :

عشقهايى كز پى رنگى بود *** عشق نبود عاقبت ننگى بود

و از سعدى است كه :

سعديا عشق نياميزد و شهوت با هم *** پيش تسبيح ملائك نرود ديو رجيم