شده اند؛ يعني كساني كه به خاطر و يا موقعتيهاي ديگر بدبخت شده اند.

بسط گروه قاصر، نتيجه طبيعي تفكر عقلاني ما درباره گروههايي است كه در روايات بدانها اشاره شده است. ناشنوايي به خودي خود، عذري محسوب نمي شود كه به واسطه آن شخص از دعوت به اسلام معاف شود. ولي نتيجه مفروض آن در گذشته، عدم آشنايي فرد ناشنوا با تعاليم اسلام بود. ولي در صورتي كه ناشنوا با زبان اشاره قادر به خواندن و نوشتن شود، براي قبول و يا انكار حقيقت مكلف محسوب مي شود. آنچه كه مهم است تظاهر به حقيقت است نه ناشنوايي، چنان كه در آيه قبلي در عبارت (بعد ما تبين له؛ نساء: 115) مشاهده كرديم. اين مسأله شرط اساسي انتخاب مسؤولانه و آگاهانه دين است.

فرض كنيم کسي كه هم در فاصله بين پيامبران به دنيا آمده نسبت به پيام الهي آگاهي نداشته باشد. ولي اگر چنين شخصي عالم بود و از آنچه كه قبلاً وحي شده مطلع مي شد، در برابر دعوت الهي مكلف مي شد. از سوي ديگر، در عصر حاضر اگر کسي در گوشه اي از جهان به علت عدم دسترسي به اسلام، از تعاليم آن محروم باشد، مكلف و مسؤول محسوب نمي شود.

شايد كساني را كه شهيد مطهري با برچسب «تنگ نظر خشك مقدس» آنها را تأديب و تنبيه مي کند، بر اساس اين آيه (اگر کسي واقعاً به دنبال حقيقت باشد، خداوند به نحوي حقيقت به معناي خاص را به او نشان خواهد داد؛ عنكبوت: 69). مجادله مي کنند. ولي از اين آيه به دو دليل نمي توان چنين نتيجه اي گرفت: نخست آنكه، هدايتي كه از سوي خداوند به طالبان حقيقي آن مي رسد، شايد صرفاً حكمتي اخلاقي باشد، بدون اينکه بتوان به حقايقي رسيد كه خداوند از طريق وحي در اختيار آخرين پيامبرش گذاشته است. همچنان كه خداوند قادر است هدايت و حكمت را نصيب كساني كند كه واقعاً به دنبال حقيقت اند، ولي در جوامعي زندگي مي کنند كه پيام اسلام هنوز