لشگر خويش آزاد گذاشت. ميان آزادى فردى و آزادى جامعه مرزى دقيق قائل بود. چنان‌كه اشاره شد، پس از واقعه صفين و حكميت، خوارج از جمع طرف‌دارانش جدا شدند; تا وقتى اين گروه به شرّانگيزى و كشتار مردم دست نيالودند، نه تنها آن‌ها را به حال خود رها ساخت، بلكه سهم آنان از بيت‌المال را نيز قطع نكرد; زيرا مى‌خواست هركس تا آن‌جا كه به صلاح اجتماع زيان نمى‌رساند، آزاد باشد.

‌ خليفه دوم به سفارش ابوبكر، بزرگان صحابه را از ترس فتنه‌انگيزى يا...، هميشه در مدينه تحت نظر داشت. امام على (عليه السلام) هرگز بدين اقدام دست نيازيد. وقتى طلحه و زبير، پس از يأس از شركت در دستگاه خلافت، به فتنه‌انگيزى روى آوردند و از امام اجازه سفر به مكه خواستند، حضرت (عليه السلام) فرمود: ترجيح مى‌دهم در مركز نزدم بمانيد. وقتى آن‌ها بر تصميم خود پاى فشردند، فرمود: با اين‌كه خوب مى‌دانم قصد حج و عمره نداريد، ولى شما را به ماندن در مدينه مجبور نمى‌كنم.

‌ امام على (عليه السلام) در كنار توصيه به لزوم رعايت آزادى زيردستان، حس آزاديخواهى و آزادگى، وجدان بشرى و شخصيت انسانى را در طبقات محروم و زيردست بيدار و آن‌ها را به صيانت از آزادى تشويق مى‌كند. [1] از نظر امام على (عليه السلام) كلمه آزادى صرفاً معناى مقابل بردگى نيست بلكه مقصود آزادگى و شخصيت در برابر ضعف و زبونى است. به اعتقاد امام‌على (عليه السلام) انجام وظايف و تكاليف اجتماعى، اگر ناشى از حس مسؤوليت و اين حس مسؤوليت اگر منبعث از آزادى و استقلال كامل در اراده و عمل نباشد، مردم معتقد به همكارى در راه خوشبختى مشترك و ايجاد تمدن نخواهند بود و اين اعتقاد به مسؤوليت و آزادى در همكارى است كه پايه و اساس سعادت اجتماع را تشكيل مى‌دهد. امام (عليه السلام) بر مردمى كه در شهر ‌انبار‌ به استقبالش شتافته، طبق آداب و رسوم عصر ساسانى در برابرش ركوع و سجود مى‌كردند; فرمود: چه گناه بى‌لذتى مرتكب مى‌شويد; زجر مى‌كشيد، خود را خوار مى‌كنيد و با تعظيم به بنده خدا به خداوند شرك مىورزيد.

‌ او، براى تعظيم شخصيت انسانى مردم و تعيين حدفاصل آزادى فرد و جامعه و حقوق شهروندان، فرمان داد هر يك از واليان هنگام ورود به مقر فرماندارى در مسجد شهر در