از زمين تا آسمان تفاوت دارد.

مقصود از اين دو لفظ، شكل مالكيت بر وسائل توليد است اعم از مالكيت دسته جمعى يا مالكيت فردى.

توضيح اين كه از روزى كه مردم، كار دسته جمعى را شروع كردند و براى توليد و مهار طبيعت، به صورت يك مجموعه به هم پيوسته درآمدند، روابطى ميان انسان و ابزار توليد، برقرار شد و انسان مالكيت خود را نسبت به ابزار توليد به صورت كمون و اشتراكى، سپس بردگى (مالكيت انسان بر انسان) و فئودالى (مالكيت بر زمين)، و سرمايه دارى و سوسياليستى برقرار ساخت.

در حقيقت روابط توليد و يا روابط اقتصادى و يا روابط مالكيت و يا وجه مالكيت است كه به توزيع ثروت توليد شده، شكل مى بخشد.

روابط توليدى، يعنى مالكيت انسان ها نسبت به ابزار توليد در هر مقطع از زمان تابع نحوه توليد آن زمان است، و نحوه توليد در هر زمان، نيازمند يك نوع از روابط توليد مى باشد.

در زمان انسان نخستين، اگر روابط مالكيت به صورت كمون و اشتراكى بوده به خاطر اين بود كه نحوه توليد جز اين نمى توانست رابطه توليدى داشته باشد، زيرا نحوه توليد در آن زمان، بازوان انسان و سنگ هاى طبيعى بود و يك فرد به تنهايى نمى توانست نيازهاى خود را برطرف كند، از اين جهت رابطه توليد آنان، به صورت مالكيت اشتراكى و دسته جمعى بود. و به عبارت ديگر رابطه توليدى مناسب با