بهره كشى مى نمود، روزگارى به همين منوال زندگى كرد، تا توانست تكه سنگ را بر دسته اى كار گذارد و تيشه سنگى را به وجود آورد. در طى مراحل، تيشه و زوبين و چاقوى سنگى ساخته شد، و پس از مدتى به آهن دست يافت و تير و كمان اختراع گرديد، و از آن در شكار كاملا استفاده مى نمود تا آن جا كه مرحله به مرحله نوبت استفاده از تكنيك روز از بخار و برق و اتم رسيد و هر چه ابزار توليد تكامل پيدا مى كرد، تسلّط او بر طبيعت و بهره كشى از آن، بيشتر مى شد.

تا اين جا روشن شد كه مقصود از ابزار توليد و تكامل آن چيست و نمونه هايى از آن ارائه گرديد درباره ديگر وسائل توليد در كليه شئون زندگى انسان، «تو خود حديث مفصل بخوان از اين مجمل».

مقصود از نيروى توليد، انسانى است كه روى وسايل توليد كار مى كند و در كار خود تجربه دارد و از نحوه كاربرد آن ها كاملا آگاه مى باشد.

شكى نيست كه با تكامل دستگاه توليد، شكل محصول دگرگون مى گردد، توليدى كه بر اساس كار، با بازو است با توليدى كه بر اساس كار با سنگ است، به دو شكل خواهد بود هم چنان كه توليدى كه بر اساس تير و كمان استوار است، به شكل ديگرى خواهد بود.

بنابراين، با تكامل دستگاه هاى توليد، شكل توليد از نظر كيفيت و كميت دگرگون مى گردد، و سطح توليد از نظر كميت و شكل آن از نظر كيفيت، قطعاً فرق مى كند. توليد آسياب هاى برقى از نظر كثرت و مرغوبيت، با توليد آسياب هاى آبى