فارابى، ابن سينا، گاليله و نيوتن» در تاريخ نبود، هرگز تاريخ جامعه، تكاملى نيافته و حالت «ايستايى» آن بر «پويايى» چيره مى شد از اين جهت بايد انعكاس و تأثير متقابل هر دو را بر يكديگر به گونه اى پذيرفت.

اين بحث مى تواند به نزاعى كه ميان دو متفكر غربى به نام «هگل» و «ماركس» وجود دارد، روشنى بخشد.

«هگل» مى گويد: اين فكر و انديشه است كه تاريخ و جامعه را مى سازد و حادثه را مى آفريند، در حالى كه «ماركس» مى گويد: فكر، تجسم يافته خارج است و عينيت هاى خارجى است كه فكر و انديشه را در مغز انسان به وجود مى آورد.

آيا نظر ميانگين، ميان اين دو نظر حادّ و تند، با واقعيت هاى تاريخى بهتر وفق نمى دهد؟ به اين معنا كه بگوييم شخصيت ها و نوابغ اجتماع با فكر و انديشه خود، جامعه را مى سازند، و متقابلا شرايط محيط در كشوفايى استعدادهاى آنان اثر دارد. تأثير شخصيت ها از مواردى است كه ماركسيسم با آن به شدت مخالفت مى كند.

زيرا از نظر ماركسيسم، شخصيت فرد بايد در جامعه محو و نابود گردد. ماركسيسم طرفدار اصالت جامعه است و اين كه اراده افراد و نقش فرد آفتى بيش نيست كه هر چه سريع تر بايد از ميان برود و در مفهوم اجتماع ذوب گردد.

ولى اين نظريه با تاريخ بشر سازگار نيست، زيرا به شهادت عينى تاريخ، شخصيت ها در سرنوشت ملل و جوامع تأثير قطعى دارند. و انكار اين حقيقت جز سفسطه و لجبازى چيزى نيست. در همين انقلاب اسلامى كشورمان، رهبران بزرگ مذهبى و رهبر عاليقدر انقلاب، حضرت امام خمينى(رحمه الله) مجراى تاريخ ايران را دگرگون كردند و به اسارت دو هزار و پانصد ساله ملت، خاتمه دادند.

ماركس از اراده افراد و نقش شخصيت ها در دگرگون كردن مسير تاريخ آگاه