برخى ديگر اضطرارى و غير اختيارى است؟

3. آيا دو راهى ايمان و ارتداد در پايان هر تحقيق دينى و در مسير هر دين پژوهى قرار گرفته است، يانه، اين دو راهى در شاهراه اصول اساسى اسلام كه همان توحيد و نبوت و معاد است قرار دارد؟

4. آيا اگر كسى در پايان تحقيق خود به سمت ارتداد غلطيد و از ايمان دينى جدا شد، بدون آن كه حاصل انديشه ى خود را بيان كند و به نشر و تبليغ آن بپردازد، چنين فردى مرتد است و عقوبت سلب حيات در انتظار اوست، يا حكم ارتداد فقط مربوط كسانى است كه به ابراز عقيده ى خود بپردازند و به نحوى به نشر و تبليغ افكار الحادى خود در جامعه ى دينداران مشغول شوند؟

آيا اگر كسى در فضاى انديشه ى خود دست از عقيده ى الهى برداشت و عقيده ى الحادى را پذيرفت و سپس به تبليغ و بيان انديشه هاى الحادى خود پرداخت، چنين فردى بى درنگ مرتد خوانده مى شود و بر هر مسلمانى واجب است در اوّلين فرصت جان او را بستاند، يا نه; صرف داشتن انديشه ى الحادى و بيان آن، براى مرتد خواندن كسى كافى نيست و شرايط ديگرى براى مرتد خواندن چنين فردى و اجراى حكم ارتداد در مورد او وجود دارد؟

سؤالاتى از اين دست اساسى ترين نقاط كور و قابل بحث در مبحث ارتداد است.

در پاسخ به سؤالات فوق، پيش از آن كه به پاسخ تفصيلى هر يك پرداخته شود، به طور اجمال و مختصر يادآورى مى شود كه پيمودن راه هاى علمى و عقلانى، مانند هر راه ديگرى و بلكه مهم تر و اساسى تر از آن ها، داراى شرايط خاص و نكات ويژه اى است كه غفلت از آن ها رهنورد را از مقصد خود دور مى دارد.