بوده است اين دو نفر كنت گوبينو ادوارد براون - از مستشرقين بزرگ بشمار مى‌روند- دانشمند متتبع مرحوم شيخ محمد خان قزوينى - كه خود در حدود سى سال در كتابخانه‌هاى مختلف اروپا- مشغول مطالعه بوده است و با بسيارى- از خاورشناسان رابطه نزديك و صميمى داشته است- در مقاله‌اى كه در مجله ايرانشهر چاپ برلين- بمناسبت فوت ادوارد براون منتشر كرده- و جزء بيست مقاله ايشان ضبط شده است- در باره ادوارد براون مى‌گويد- ما بين مستشرقين اروپا و امريكا هيچ كس- اين همه زحمت در باره ادبيات ايران نكشيده است- و مخصوصا بادبيات و ذوقيات و معنويات ايران- يعنى به افكار حكما و عرفا و ارباب مذاهب اين مملكت- اين اندازه محبت خالص و صميمى- از اعماق قلب نداشته است ايضا در همان مقاله- راجع بكنت گوبينو مى‌نويسد- وى از نويسندگان بسيار مشهور فرانسه است- و صاحب تاليفات در مواضيع فلسفى و اجتماعى- و مذهبى و تاريخى و غيره و مؤسس طريقه مخصوصى است- از فلسفه تاريخ معروف به گوبينيسم - كه مخصوصا در آلمان پيروان زياد دارد- وى در سنوات 1271 1274 هجرى قمرى- بسمت نيابت اول سفارت فرانسه در طهران- و در سنوات 1278 1280 بسمت وزير مختارى- همان دولت در همان شهر اقامت داشته است - .

چنانكه ملاحظه مى‌فرمائيد يكى از اين دو مستشرق بزرگ- صدر المتالهين را تابع مكتب مشاء معرفى مى‌كند- و ديگرى در مقام رد قول او- بمسطورات يكى از كتب تواريخ- و تراجم روضات الجنات استناد مى‌كند- يكى مى‌گويد اسفار سفرنامه است- ديگرى مى‌گويد اسفار جمع سفر بمعناى كتاب است- و اگر اين دو نفر شخصا ورق اول اسفار - را مطالعه كرده بودند- مى‌دانستند كه اسفار نه جمع سفر است- و نه