سفرنامه است- .

آن معلم شفاهى كه ادوارد براون مى‌گويد- كه به گوبينو در ايران فلسفه ملا صدرا را- تعليم مى‌كرده است على الظاهر يكنفر يهودى بوده است- بنام ملا لاله‌زار و با كمك به معاونت او بوده- كه رساله گفتار دكارت را به فارسى ترجمه كرده است- .

گوبينو در همان كتاب در ضمن شرح حال صدر المتالهين - از استاد وى فيلسوف عظيم الشان مير محمد باقر داماد - بعنوان يكنفر ديالكتيسين جدلى ياد مى‌كند- و پس از آنكه رفتن ملا صدرا را بدرس مير داماد - به اشاره شيخ بهائى نقل مى‌كند به نتيجه تحصيلات ملا صدرا - نزد مير داماد اينطور اشاره مى‌كند و پس از چند سال- بفصاحت و بلاغتى كه در او سراغ داريم رسيد - .

غرض ما انتقاد از روش مستشرقين نيست- زيرا اين انتظار بى‌جائى است از ما- كه از افراد ملل بيگانه توقع داشته باشيم- كه آنها بيايند و مثلا فلسفه و علوم يا مذهب- يا ادبيات يا تاريخ ما را توضيح دهند- و به جهان معرفى كنند در زبان عربى اين مثل معروف است- ما حك ظهرى مثل ظفرى- يعنى هيچ چيزى مانند سر انگشت خودم- پشتم را خارش نمى‌دهد- اگر مردمى راستى علاقه‌مند باشند- كه خود را بشناسانند و تاريخ يا ادبيات- يا مذهب يا فلسفه خود را به جهانيان معرفى كنند- تنها راهش اينست- كه اين كار بوسيله خودشان انجام بگيرد- افراد ملل بيگانه اگر فرضا با كمال بى‌غرضى- و علاقه‌مندى دست به اين كار بزنند- بالاخره در اثر عدم آشنائى كامل- گرفتار اغلاط و اشتباهات بزرگى مى‌شوند- چنانكه صدها از اين اشتباهات در مورد بيان تاريخ- يا معرفى آداب و عادات ساده رسمى رخ داده است- تا چه رسد به فلسفه كه تخصص فنى لازم دارد- و تنها دانستن زبان و مراجعه بكتب كافى نيست- .