و بوعلى و شيخ اشراق و غيرهم توضيح داده بودند- يا از خود افزوده بودند و آنچه عرفاء بزرگ- با هدايت ذوق و قوت عرفان يافته بودند- بخوبى هضم كرد و از نو اساس جديدى را پى‌ريزى كرد- و آنرا بر اصول و قواعدى محكم و خلل ناپذير استوار كرد- و از جنبه استدلال و برهان مسائل فلسفه را- بصورت قواعد رياضى درآورد- كه هر يك از ديگرى استخراج و استنباط مى‌شود- و به اين وسيله فلسفه را از پراكندگى طرق استدلال بيرون آورد- .

از زمان ارسطو كه بر خلاف نظريات- استادش افلاطون قيام كرد پيوسته دو مكتب- و دو مشرب فلسفى بموازات يكديگر سير مى‌كرد- كه افلاطون و ارسطو هر يك نماينده- يكى از اين دو مشرب فلسفى بودند- و در هر يك از دوره‌ها هر يك از اين- دو مشرب فلسفى پيروانى داشتند- و در ميان مسلمين نيز اين دو مشرب- بنام مشرب اشراق و مشرب مشاء معروف بود- و دو هزار سال مشاجرات فلسفى بين اين دو دسته- چه در يونان و چه در اسكندريه و چه در ميان مسلمين- و چه در اروپاى قرون وسطى ادامه داشت- ولى صدر المتالهين با اساس جديدى كه از نو- پى‌ريزى كرد باين مشاجرات دو هزار ساله خاتمه داد- به طورى كه بعد از او ديگر مكتب اشراق - و مكتب مشاء در مقابل يكديگر معنا ندارد- و هر كس كه بعد از وى آمده- و با فلسفه وى آشنائى پيدا كرده مشاجرات دو هزار ساله- اشراقى و مشائى را خاتمه يافته ديده است- .

فلسفه صدر المتالهين علاوه بر آنكه- از جنبه‌هائى بديع و بى‌سابقه است- نتيجه زحمات هشتصد ساله محققين بزرگى است- كه هر يك از آنها در جلو بردن فلسفه سهيم هستند- با همه اين احوال مطابق گواهى خاور شناسان- متاسفانه تا الان كه تقريبا چهار قرن- از بدو پيدايش اين فلسفه مى‌گذرد هنوز در اروپا- يك معرفى صحيحى