موضوع موجود است- يا وجودش چگونه وجودى است- بلكه خواص تجربه حسى در مسائل آن راه ندارد- غالبا هر وقت فلسفه گفته شود مقصود همان است- .

ولى از قرن هفدهم به بعد گروهى از دانشمندان پديد آمدند- كه ارزش برهان و قياس عقلى را بكلى انكار كردند- و اسلوب تجربى را تنها اسلوب صحيح- و قابل اعتماد دانستند- به عقيده اين گروه فلسفه نظرى و تعقلى- كه مستقل از علم باشد پايه و اساسى ندارد- و علم هم محصول حواس است- و حواس جز بظواهر و عوارض طبيعت- و فنومنها [1] تعلق نمى‌گيرد- پس مسائل فلسفه اولى كه صرفا نظرى و تعقلى- و مربوط بكنه واقعيات و امور غير محسوسه است- بى‌اعتبار است و اينگونه مسائل- براى بشر نفيا و اثباتا درك نشدنى است- آنها را بايد از دائره بحث خارج كرد- و امور غير قابل تحقيق ناميد- .

اگوست كنت Asguste-conte دانشمند معروف فرانسوى- قرن نوزدهم يكى از كسانى است- كه منكر فلسفه عقلى و نظرى است- ولى در عين حال بيك فلسفه حسى- متكى به علوم معتقد است- باين معنى كه بيان روابط علوم را با يكديگر- و همچنين پاره‌اى از فرضيه‌هاى بزرگ را- كه در همه يا غالب علوم مورد استفاده قرار مى‌گيرد- از لحاظ شباهتى كه فى الجمله به فلسفه اولى- از حيث كلى و عمومى بودن دارند- مسائل فلسفى مى‌خواند- امروز هم بيان روشهاى علوم و متودهايى كه- در هر يك از علوم بكار برده مى‌شوند- بنام فلسفه علمى خوانده مى‌شود- .

اين فلسفه حسى كه اگوست كنت قائل است- و همچنين ساير سيستمهاى فلسفى حسى- كه از طرف فلاسفه امپريست [2] يا حسيون ابراز شده- متكى به علوم حسى است- و مانند خود آن علوم محدود است- و از حدود توجيه عوارض و ظواهر طبيعت- فنومنها تجاوز نمى‌كند- .

در اين مقاله با فلاسفه حسى و كسانى كه فلسفه اولى را- از آن جهت كه صرفا نظرى است- و از قلمرو حس و تجربه بيرون است- قابل بحث و تحقيق نمى‌دانند كارى نيست- رد عقيده اين دسته از دانشمندان- و بيان اينكه اسلوب برهان- و قياس عقلى مفيد و معتبر است- و مسائل فلسفى اولى قابل تحقيق است- در ضمن مقاله ديگرى از اين سلسله مقالات خواهد آمد- .

در اين مقاله گفتگو با كسانى است كه نفيا يا اثباتا- به بحث در مسائل