و
حرام و حلال جمع كرد، بدان سبب كه بعد ازو باولاد و اتباع رسد، به آنچه
بظلم ما بستانيم [يكسانست]. از سر اين سخن در گذر، و بيش مگو! رحمه، اللّه
خوانندگان [1] او را بدعاء خير ياد دارند. و از آثار آن پادشاه در
جهان بسيار خير و فضل باقيست، يكي از آنست كه استقامت علم نجوم بدولت او
تازه شد، و آن چنان بود كه بسبب كبيسه ماههاي قمري تفاوت بسيار در رصد [2] ظاهر شده بود، و حسابها غلط افتاده و احكام اصحاب تقويمات منحرف گشته.
سلطان ملكشاه فرمان داد: تا استادان علم نجوم و محاسبان كامل رصد تازه
بستند، و ايام شهر را بقرار باز آوردند [3] و روز اول از ربيع كه نخست
دقيقه حمل باشد، نوروز جلالي بلقب اين پادشاه معين شد، و نظام الملك طوسي
كه در جهان آثار خير او باقيست وزير او بود، و شيخ ابو سعيد ابو الخير و
امام غزالي در عهد او بودند و مدت ملك او بيست و شش سال بود، و در سنه احدي
و اربعمائه [4] برحمت حق پيوست. و اللّه اعلم و اللّه احق ان يبقي و
السلام، و اللّه اعلم.
الخامس محمد بن ملكشاه
چون سلطان ملكشاه از دنيا نقل كرد، ازو سه پسر ماند: مهتر را محمد تبر [5] گفتندي، و دوم را سنجر، و كهتر ازو محمود. و محمد تبر [5] را كه
پسر مهتر بود بتخت نشاندند، و جمله ملوك پيش او كمر بستند، وزراء ممالك شرق
و غرب را بكفايت و كارداني ضبط كردند، و سلاطين اطراف انقياد نمودند، اما
سلطان محمد تبر مرد طرب و عيش بود، و مملكت صاف يافته، مدام بعشرت
[1] اصل: تا خوانندگان [2] اصل: رسد [3] اصل: بقرار باز آوردند. [4] كذا في الاصل. ترجمه راورتي در متن: 491 ه و در حاشيه گويد كه اين
تاريخ صحيح نيست و بقرار نوشته جامع التواريخ، گزيده، الفي، فصيحي، لب
التواريخ و غيره وفات ملكشاه در بغداد بماه شوال 485 ه است. و نظام
التواريخ 471 ه نوشته. ابن اثير (10- ص 87) شب جمعه نصف شوال 485 ه. اخبار
الدوله السلجوقيه: 16 شوال 485 ه بعمر 38 سال و 3 ماه و 17 روز. و مدت شاهي
او 17 سال. و باين صورت سنه متن كتاب نادرست است. و قول اخبار الدوله و
ابن اثير و غيرهم صحت دارد. [5] اين كلمه در اصل دو بار بير و يكبار
تير آمده. راورتي نيز (تير) نوشته و گويد كه در بعضي نسخ (تبر) هم آمده
باستناد اخبار الدوله صحت شد كه در آن طبر است.