مكارم: مسأله اگر كسى در مكان مخصوصى (مثلاً وقتى در ميان جمع نماز مى‌خواند) زياد شكّ مى‌كند فقط در همان جا اعتنا به شك خود نمى‌كند.

[مسأله 1189 اگر انسان شك كند كه كثير الشك شده يا نه]

مسأله 1189 اگر انسان شك كند كه كثير الشك شده يا نه (1) ، بايد به دستور شك عمل نمايد (2) . و كثير الشك تا وقتى يقين نكند (3) كه به حال معمولى مردم برگشته بايد به شك خود اعتنا نكند.

(1) فاضل: يعنى چون نمى‌داند كه آيا در سه نماز قبلى شك كرده تا كثير الشك باشد يا فقط در دو نماز قبلى شك كرده تا كثير الشك نباشد. .

(2) مكارم: بنا مى‌گذارد بر اين كه كثير الشّك نشده. .

(3) زنجانى: تا وقتى اطمينان نكند. .

[مسأله 1190 كسى كه زياد شك مى‌كند]

مسأله 1190 كسى كه زياد شك مى‌كند اگر شك كند ركنى را به جا آورده يا نه و اعتنا نكند بعد يادش بيايد كه آن را به جا نياورده، چنانچه مشغول ركن بعد نشده، بايد آن را به جا آورد (1) و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش باطل است (2) ، مثلاً اگر شك كند ركوع كرده يا نه و اعتنا نكند، چنانچه پيش از سجده يادش بيايد كه ركوع نكرده، بايد ركوع كند و اگر در سجده يادش بيايد، نمازش باطل است (3) .

اين مسأله، در رسالۀ آيت اللّٰه بهجت نيست

(1) سيستانى: بايد آن ركن را و آن چه بعد از آن است به جا آورد. .

(2) مكارم: بقيه مسأله ذكر نشده.

سيستانى: بنا بر احتياط باطل است. .

(3) خوئى، تبريزى، سيستانى: چنانچه پيش از سجدۀ دوّم يادش بيايد كه ركوع نكرده، بايد برگردد و ركوع كند و اگر در سجدۀ دوّم يادش بيايد، نمازش باطل است (سيستانى: بنا بر احتياط) .

گلپايگانى، صافى: چنانچه پيش از سجدۀ دوّم يادش بيايد كه ركوع نكرده، بايد برگردد و ركوع كند و نماز را تمام نمايد و احتياط مستحب آن است كه نماز را دوباره بخواند و اگر در سجدۀ دوّم يادش بيايد، نمازش باطل است.

زنجانى: مسأله كسى كه زياد شك مى‌كند، اگر شك كند دو سجده را انجام داده يا نه، و اعتنا نكند و بعد يادش بيايد كه آنها را انجام نداده، چنانچه مشغول ركوع ركعت بعد نشده بايد آنها را به جا آورد و چنانچه مشغول ركوع شده نمازش باطل است، و اگر شك كند كه ركوع را انجام داده يا نه، و اعتنا نكند و بعد يادش بيايد كه آن را انجام نداده، چنانچه قبل از سر گذاشتن به زمين براى سجده دوّم يادش بيايد بايد برگردد و آن را انجام دهد و اگر پس از سر گذاشتن به زمين براى سجده دوم يادش بيايد، به احتياط واجب دو سجده را ناديده گرفته و پس از انجام ركوع و سجود نماز را تمام كند و پس از آن نماز را دوباره به جا آورد.

[مسأله 1191 كسى كه زياد شك مى‌كند اگر شك كند چيزى را كه ركن نيست به جا آورده]

مسأله 1191 كسى كه زياد شك مى‌كند، اگر شك كند چيزى را كه ركن نيست به جا آورده يا نه و اعتنا نكند و بعد يادش بيايد كه آن را به جا نياورده، چنانچه از محل به جا آوردن آن نگذشته بايد آن را به جا آورد (1) و اگر از محل آن گذشته (2) نمازش صحيح است (3) ، مثلاً اگر شك كند كه حمد خوانده يا نه و اعتنا نكند، چنانچه در قنوت يادش