سيستانى: مسأله تيمّم با سنگ گچ و سنگ آهك صحيح است و هم چنين تيمّم با گرد و غبارى كه روى فرش و لباس و مانند اينها جمع مى‌شود چنانچه به قدرى باشد كه در نظر عرف، خاك نرم محسوب شود صحيح است اگر چه احتياط مستحبّ آن است كه در حال اختيار بر آن تيمّم ننمايند. و هم چنين بنا بر احتياط مستحبّ در حال اختيار با گچ و آهك پخته و آجر پخته و با سنگ معدن مثل سنگ عقيق تيمّم ننمايند.

بهجت: مسأله تيمّم بر سنگ گچ و سنگ آهك قبل از پخته شدن صحيح است و اگر سنگ گچ و آهك پخته شده است و چيز ديگرى ندارد احتياطاً هم به آنها و هم به گل يا غبار، اگر برايش ممكن است، تيمّم نمايد. ولى تيمّم به جواهر مانند سنگ عقيق و فيروزه باطل مى‌باشد.

[مسأله 686 اگر خاك و ريگ و كلوخ و سنگ پيدا نشود]

مسأله 686 اگر خاك و ريگ و كلوخ و سنگ پيدا نشود، بايد به گرد و غبارى كه روى فرش (1) و لباس و مانند اينهاست (2) تيمّم نمايد (و اگر غبار در لاى لباس و فرش باشد تيمّم به آن صحيح نيست مگر آن كه اول دست بزند تا روى آن غبار آلوده شود بعد تيمّم كند (3)) و چنانچه گرد پيدا نشود (4) ، بايد به گل تيمّم كند (5) و اگر گل هم پيدا نشود، احتياط مستحبّ (6) آن است كه نماز را بدون تيمّم بخواند و بنا بر احتياط (7) بعداً قضاى آن را به جا آورد (8) .

(1) خوئى، فاضل، تبريزى: در فرش. .

(2) مكارم: روى لباس و مانند آن است. .

(3) [قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: اراكى، خوئى، مكارم، تبريزى و فاضل نيست]

(4) مكارم: چنانچه غبار پيدا نشود. .

(5) خوئى: و در هر دو صورت احتياط واجب آن است كه در صورت تمكّن به يكى از امور گذشته (گچ، آهك، آجر، سنگ معدن) نيز تيمّم كند و اگر غبار و گل ميسور نشد فقط به يكى از اين امور تيمّم نمايد و اگر هيچ يك از اينها پيدا نشود احتياط مستحبّ آن است كه نماز را بدون تيمّم بخواند، ولى واجب است بعداً قضاى آن را به جا آورد.

(6) فاضل: احتياط واجب. .

(7) [عبارت «بنا بر احتياط» در رساله آيت اللّٰه اراكى نيست]

(8) تبريزى: اگر گِل هم پيدا نشود، واجب است بعداً قضاى آن را بجا آورد.

فاضل: واجب است بعداً قضاى آن را به جا آورد.

مكارم: احتياط واجب آن است كه نماز را بدون تيمّم بخواند و بعداً قضاى آن را به جا آورد. و چنين كسى را «فاقد الطّهورين» نامند.

گلپايگانى، صافى: مسأله اگر خاك و ريگ و كلوخ و سنگ پيدا نشود، بايد به گرد و غبارى كه در فرش و لباس و مانند اينها نشسته اگر ظاهر است تيمّم كند و اگر گرد و غبار آنها ظاهر نيست، ولى وقتى دست به آن مى‌زنند گرد برمى‌خيزد، احتياط، جمع بين تيمّم به آن و تيمّم به گِل است و چنانچه اصلاً گرد پيدا نشود، بايد به گِل تيمّم كند و اگر گِل هم پيدا نشود، احتياط آن است كه نماز را بدون تيمّم بخواند ولى واجب است بعداً قضاى آن را به جا آورد.

سيستانى: مسأله اگر خاك و ريگ و كلوخ و سنگ پيدا نشود، بايد به گِل تيمّم كند و اگر گِل هم پيدا نشد بايد بر روى فرش يا لباس و مانند اينها كه گرد و غبار در لاى آنها مى‌باشد يا آن كه بر روى آنها نشسته