ولى به مقدارى نيست كه از نظر عرف، خاك محسوب شود تيمّم كند و اگر هيچ يك از اينها پيدا نشود احتياط مستحبّ آن است كه نماز را بدون تيمّم بخواند ولى واجب است بعداً قضاى آن را به جا آورد.

بهجت: مسأله اگر خاك، ريگ، كلوخ و سنگ پيدا نشود، بايد با تكان دادن لباس و فرش و مانند آن خاك تهيه كند. هم چنين اگر با خُشك كردن گِل بتواند خاك تهيه كند بايد اين كار را انجام دهد، و اگر تهيۀ خاك به هيچ صورتى ممكن نيست، دست خود را بر لباس يا فرش و مانند آن بزند تا روى آن غبارآلود شود و بر آن تيمّم كند و اگر غبار در لاى لباس يا فرش باشد تيمّم بر آن صحيح نيست؛ چنانچه گرد و غبار هم پيدا نشود، بايد به گِل تيمّم كند، و اگر گِل هم پيدا نشود، احتياط مستحبّ آن است كه نماز را بدون تيمّم بخواند و بنا بر اقوىٰ بعداً قضاى آن را به جا آورد.

زنجانى: مسأله در صورتى كه خاك و مانند آن پيدا نشود بايد به گرد و غبارى كه روى اشياء نشسته تيمم كند و اگر آن هم پيدا نشد بايد به گِل تيمم كند و در صورتى كه گِل هم پيدا نشد، بنا بر احتياط مستحب بدون تيمم نماز بخواند ولى بايد بعداً نماز را قضا نمايد.

[مسأله 687 اگر بتواند با تكاندن فرش و مانند آن خاك تهيه كند]

مسأله 687 اگر بتواند با تكاندن فرش و مانند آن خاك تهيه كند، تيمّم به گرد (1) باطل است و اگر بتواند گِل را خشك كند و از آن خاك تهيه نمايد، تيمّم به گِل باطل مى‌باشد.

اين مسأله، در رسالۀ آيت اللّٰه مكارم نيست

(1) سيستانى: تيمم به چيز گردآلود. .

بهجت: رجوع كنيد به ذيل مسأله 686.

[مسأله 688 كسى كه آب ندارد اگر برف يا يخ داشته باشد]

مسأله 688 كسى كه آب ندارد اگر برف يا يخ داشته باشد، چنانچه ممكن است بايد آن را آب كند و با آن وضو بگيرد يا غسل نمايد (1) و اگر ممكن نيست و چيزى هم كه تيمّم به آن صحيح است ندارد، احتياط مستحبّ آن است كه نماز را بدون وضو و تيمّم بخواند (2) و بنا بر احتياط واجب بعداً قضا كند (3) .

(1) مكارم: بقيه مسأله ذكر نشده.

(2) اراكى: و بعداً قضا كند.

بهجت: و بعداً بايد قضاى آن را هم بخواند.

فاضل: احتياط واجب آن است كه نماز را بدون وضو و تيمم بخواند و به هر حال بايد بعداً قضا كند.

(3) گلپايگانى، صافى: اگر ممكن نيست و چيزى هم كه تيمّم به آن صحيح است ندارد، احتياط واجب (صافى: احتياط) آن است كه با برف يا يخ اعضاء وضو يا غسل را نمناك كند و اگر اين هم ممكن نيست به يخ يا برف تيمّم نمايد ولى در دو صورت اخير نمازى را كه خوانده بايد قضا كند.

تبريزى: اگر ممكن نيست و چيزى هم كه تيمّم به آن صحيح است ندارد، لازم است نماز خود را در خارج وقت قضا نمايد.

خوئى، سيستانى: اگر ممكن نيست و چيزى هم كه تيمّم بر آن صحيح است ندارد، لازم است نماز خود را در خارج وقت قضا نمايد و بهتر آن است كه با برف يا يخ، اعضاء وضو يا غسل را نمناك كند (سيستانى: و در وضو با رطوبت دست، سر و پاها را مسح نمايد) و اگر اين هم ممكن نيست به يخ يا برف تيمّم نمايد و در وقت نيز نماز را بخواند (سيستانى: و در هر دو صورت قضا لازم است) .