طواف خواهيد نمود.»

علاوه بر تند روان كه با توضيحات پيامبر (ص) آرام شدند، جمعى از منافقان هم كه در انتظار فرصت براى تضعيف روحيه مسلمانان بودند به اين صلح ايراد گرفتند و گفتند: «وعده پيامبر (ص) درست از آب درنيامد»!

در اينجا كار به اسرار و آثارى كه صلح حديبيه از نظر مورّخان موشكاف داشته، اين موضوع در تواريخ اسلامى تشريح شده است.

منظور اين است كه آيه شريفه بالا (آيه 27 سوره فتح) ناظر به پاسخ به ايراد اين افراد بهانه‌گير است. در اين آيات با صراحت و تأكيد خبر از ورود به مسجدالحرام و برگزارى آئين عمره و پيروزى چشمگير ديگرى در آينده نزديك داده شده است.

2- گشودن قلعه‌هاى يهود

پيغمبر اسلام به مدينه بازگشت و 20 روز در مدينه ماند و گويا در اواخر ذى‌الحجه بود كه براى گشودن قلعه‌هاى خيبر، همان كانون خطرى كه مكرر مسلمانان از آن ضربه خورده بودند و هر آن ممكن بود مشكلات بزرگ تازه‌اى براى آنها بوجود آورد، حركت كرد.

داستان اين «غزوه» بسيار مفصّل است كه در اينجا نيازى به شرح آن نيست، آنچه تذكر و يادآورى آن لازم است اين است كه ارتش اسلام در اين نبرد پيروز شد، و آن پيروزى يكى از درخشان‌ترين پيروزيهاى مسلمانان در آغاز سال هفتم هجرى به شمار مى‌آيد.

هنگامى كه قلعه‌هاى هفتگانه يهود، يكى پس از ديگرى، به دست ارتش اسلام گشوده شد، يهوديان ناچار به تسليم گشتند و پيمان صلحى‌