زيرا ذات‌ «معلوم» پيش‌ «عالم» حضور دارد و اين كاملترين علوم است‌

علم خدا چگونه است؟

روشن است كه علم خداوند به موجودات اين جهان از كوچك و بزرگ و تمام حوادثى كه در طول زمان براى آنها پيش مى ‌آيد، از نوع‌ «علم حصولى» نيست. خداوند، به هيچ صورتى يك اندام جسمانى نيست تا چشم و گوش و سلسله اعصاب و مغز و روحى داشته باشد و عكس موجودات در آن نقش بندد. از سوى ديگر خداوند در هر زمان و مكانى حاضر است و موجودات نيز با وجود خارجى خود در نزد آن ذات مقدس حاضرند. در واقع خداوند از موجودات جدا نيست اما قطعاً عين آنها هم نيست، به همان صورتى كه در مباحث نفى زمان و مكان و هر محدوديتى از خداوند بيان كرديم.

از آنجايى كه علم و آگاهى يا حصولى است و يا حضورى، يا با واسطه است يا بى‌واسطه، پس اگر علم خداوند علم حصولى نباشد به طور حتم علم حضورى است منتهى يك علم حضورى كامل مى ‌باشد. همه موجودات جهان با تمام اسرار هستى خود و بدون هيچ واسطه‌اى در پيشگاه او حضور دارند و ذات حق به همه آنها احاطه دارد.

نوع اول يعنى علم با واسطه و حصولى، علمى است براى موجوداتى مانند ما. وجود ما از هر نظر محدود است و طبيعى است كه درون و بيرون ما با هم فرق دارند. بسيارى از موجودات و حوادث اين جهان در بيرون از ما و جداى از ما وجود دارند.- امّا در مورد