به صورت ديگرى ارائه دادن است. [1]

همان‌گونه كه در جلد اوّل تفسير نمونه در تفسير آيه 102 سوره بقره بيان كرده‌ايم، سحر غالباً از طريق استفاده از خواص و آثار ناشناخته فيزيكى و شيميايى اجسام صورت مى‌گرفته، و ساحران كسانى بودند كه به اين خواص آشنايى فراوان داشتند و از آن بهره كامل مى‌گرفتند، همان‌گونه كه در همين داستان مبارزه موسى و ساحران در تفاسير آمده است كه ساحران احتمالًا از خواص فيزيكى جيوه براى ارائه سحر خود بهره گرفتند، عصاهاى تو خالى و طناب‌هاى چرمى كه درون آنها نيز خالى بود فراهم ساخته، و جيوه در آن ريختند، و چون جيوه ماده بسيار فرّارى است هنگامى كه آفتاب بر اين اشيا تابيد، و يا احتمالًا زير ميدان مبارزه وسائل گرم كننده‌اى قرار داده شده بود آنها شروع به حركت و جست و خيز كردند. [2]

گاهى نيز ممكن است ساحران از طريق تردستى و حركات سريع صحنه‌هايى ارائه دهند كه هيچ‌گونه واقعيت ندارد، و بسيارى از ما نمونه‌هاى آن را ديده‌ايم، و گاه ممكن است با پخش مواد مخصوص شيميايى از طريق عطرها و دود كردن گياهان مخصوص در قوه بينايى و شنوايى و يا حتى اعصاب حاضران تصرف كنند و صحنه‌هاى غير واقعى به آنها ارائه دهند.

اين نيز امكان دارد كه با استفاده از مغناطيس چشم و هيپنوتيزم، تلقين‌هايى كه در اين حالت، فوق‌العاده مؤثر است، صحنه‌هايى را به آنها نشان دهند كه واقعيت ندارد.

[1]. به قاموس اللغة و مفردات راغب و التحقيق فى كلمات القرآن الكريم و تاج العروس مراجعه شود.

[2]. روح المعانى، جلد 9، صفحه 22، فخر رازى، جلد 14، صفحه 203 و روح البيان جلد 3، صفحه 213 و تفسير المنار جلد 9، صفحه 66 و تفاسير ديگر.