اخلاق، رأفت، زهد و آزادگی از همه تعلّقات و
را از خود به ظهور میرسانند.
همه اینها منافع و برکات معنوی است که در سایه این سیر درونی و حضور در مکانهای مقدس و ارتباط تنگاتنگ با صالحان و مؤمنان، به دست میآید؛ چنان که قرآن میفرماید: لیشهدوا منافع لهم و یذکروا اسم الله
؛[1] «مردم رابرای حج فرا خوان تا از هر جا گرد آمده، منافع خویش را شاهد باشند و در روزهای معین، نام خدا را یاد کنند». امام رضا (ع) پس از بیان حکمتهای مختلف حج میفرماید: «و ما فی ذلک لجمیع الخلق من المنافع و الرغبة و الرهبة الی الله سبحانه و تعالی»؛[2] «برای همه مردم منافعی است و شوق و کشش و بیم به سوی پروردگار».
در اینجا بجا است چندین مورد از فضایل ومکارم اخلاقی که در پرتو حج به راحتی قابل دستیابی است، اشاره گردد:
الف. خلق نیکو و حسن
نرم خویی، پرهیز از سخنان زشت و ناروا، درشتی نکردن درگفتار، فرو خوردن خشم و عصبانیت وکلام مؤدبانه وحتی تحمّل اذیت و آزار دیگران، از جلوههای اخلاق خوش و نشانههای حج گزار عارف است.
شاید یکی از حکمتهای مهم حج، تمرین و مداومت بر اخلاق حسنه و ملایمت و زیبایی در گفتار است؛ به خصوص در زمانهای گذشته که حج گزاران نزدیک به یک سال باهم در یک کاروان بودند و ارتباط مداومی با هم داشتند. آنان باید با هم ملاطفت و دوستی