طهارت قلب است؛ چنان که میفرماید: «اذا اردت الحجّ فجرّد قلبک لله تعالی من کل شاغلٍ و حجاب کل حاجب
»[1]؛ «هرگاه تصمیم به حج گرفتی، دلت را از هر باز دارندهای تنها برای خدا خالی ساز و از هر مانعی بپرداز
».
از دیدگاه عالم ربانی بهاری همدانی، شناخت خدا و رسیدن به درجه دوستی و انس با او، جز با تصفیه و پاک نمودن قلب ممکن نیست. از اینجا بود که شارع مقدّس، عبادات را یک نسق نگردانیده؛ بلکه مختلف جعل کرده است؛ زیرا با هر یک از آنها، رذیلهای از رذایل، از مکلف زایل میگردد تا با اشتغال به آنها، تصفیه تمام عیار گردد و چون عمل حج مجمع العناوین بود با زیادتی- چه اینکه مشتمل است بر جملهای از مشاقّ اعمال- که هریک بنفسه صلاحیت تصفیه نفس را دارد
و مورث صفای قلب است.[2]
در اینجا به بخشی از اسرار اخلاقی حج اشاره میشود:
یک. آراستن نفس به فضایل و مکارم اخلاقی
برخورداری ازاخلاق سالم و زیباسازی درون، امری است که در سفر روحانی حج به راحتی قابل دستیابی است. در این سفر، حجگزاران به کسب و تمرین اخلاق خوش در برخورد با دیگران وصبر و پایداری در برابر سختیها و دشواریها میپردازند. نفوس خود را به زینت ایثار و از خودگذشتگی، عطوفت و مهرورزی، ادب و احترام به دیگران، صداقت و درستی، احسان و انفاق و
میآرایند. خصایص زیبایی نظیر خیرخواهی، سخاوت، گشاده دستی، تواضع،