حكمت «خداوند» است و در ميان آفريدگان، هيچ موجودي چون انسان و به اندازة وى، داراى سرّ و حكمت نيست. از ميان انسان‌هاست كه خليفة اللّه‏ به وجود مى‏آيد و نخستين انسان، خليفة الهى بوده است:[1]

انسان دانندة جميع اسماي الهى و به تعبير عرفا، مظهر جميع اسما و صفات خداوند است. پس شناخت انسان، در شناخت خدا نقش مهمى دارد. قرآن نيز در آياتي به اين معنا اشاره دارد:

«وَفِي الأَْرْضِ آياتٌ لِلْمُوقِنِينَ. وَفِي أَنْفُسِكُمْ أَفَلا تُبْصِرُونَ؛[2]در زمين نشانه‏های بسيار برای اهل يقين وجود دارد. و نيز در خود شما، آيا نمي‏بينيد».

«سَنُرِيهِمْ آياتِنا فِي الآْفاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ حَتّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ؛[3]ما آيات خود را در آفاق و نفوس به آنان نشان مي‌دهيم تا آشکار شود که او حق است. آيا پروردگارت کفايت نمي‌کند که بر هر چيزي گواه است؟»

«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ؛[4] اي اهل ايمان، مراقب خود باشيد که اگر همة عالم گمراه شوند و شما به هدايت باشيد، زياني به شما نخواهد رسيد».

علامه طباطبايى ـ رضوان‌اللّه‏ عليه ـ در ذيل اين آيه، بحث گسترده‏اى در معرفت نفس آورده و خواسته‏اند از سياق آيه استفاده فرمايند كه تأمل در نفس، راهى براى هدايت است؛ چون صدر آيه تأكيد دارد: خودتان را بيابيد و در خود تأمل كنيد، سپس مى‏فرمايد: «لا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُم». مفاد آن برحسب بيانى كه ايشان فرموده‏اند اين است: هنگامى كه در نفس خود تأمل كنيد به هدايت مى‏رسيد و ديگر ضلالت ديگران

2 ذاريات (51)، 20.

3 فصّلت (41)، 53.

4 مائده (5)، 105.