داشته است. در اديان هندى، از هندوئيسم، بوديسم، مذاهب جوكى[1] و ساير مشتقات

واضع و مؤسّس فلسفه يوگا، فيلسوفى هندى به نام پاتانجلى (Patanjali) است كه در حدود قرن دوم پيش از ميلاد زندگى مى‌كرده است. راه و روشى كه او براى نجات نفس اختراع كرده است، طريقه يوگا خوانده مى‌شود. او فلسفه خود را در كتابى به نام راگا يوگا (Raga Yoga) به تحرير درآورده است كه دانشمند بزرگ مسلمان، ابوريحان بيرونى، اين كتاب را به عربى ترجمه كرده است.

فلسفه يوگا به طور كلّى فلسفه رياضت است كه نتيجه آن تسلط كامل بر نفس و تزكيه روح و انصراف و انقطاع از علايق و اسباب جهان مادّى است. هدف مكتب يوگا نه‌تنها رهايى از شرّ نفس سركش و نجات دادن آن از ناپاكى‌ها است؛ بلكه هدف اساسى رسيدن به مرز كشف و شهود و ارتباط با حقيقت جهان و روح كلّى و واقعيّت مطلقه است.

جوكيان با انجام اعمال پر مشقّت و جان‌كاه جسمانى مى‌خواهند نفس سركش را رام و حجاب تاريك مادّيت را از پيش روى خود بردارند تا از اين طريق به معنويت مطلق دست يابند. برخى تمرين‌ها و رياضت‌هاى جوكيان عبارتند از: بى‌حركتى، حبس دم و انضباط تنفسى، قبض حواس، تمركز مدام قواى دِماغى، اِمحاى تمام افكار و انديشه‌ها، و انجام كارهايى كه شخصيت ظاهرى و انسانى فرد را به كلّى نابود سازد. اين تمرين‌ها و رياضت‌ها معمولا با نشستن آرام و پيوسته به شكل چهارزانو و همراه با تأمّل انجام مى‌گيرد؛ ولى شيوه‌هايى ديگر نيز معمول است؛ مانند ايستادن، وارونه ايستادن، خم شدن و آويختن دست‌ها، و زيستن بر روى تختى كه از سراسر آن ميخ‌هاى تيزى سر برآورده است. اين عمليات چه‌بسا براى سال‌ها ادامه يابد و با مشقّت‌هايى ديگر، مانند پيش رو نهادن آب و تشنه به سر بردن همراه باشد.

حبس دم به گونه‌اى است كه در اثر تمرين‌هاى سخت، تنفّس كاهش مى‌يابد و جوكى در طول مدّتى مديد و بسيار طولانى تنها به چند نفس بسنده مى‌كند. جوكيان هم‌چنين با چنين روش‌هايى ضربان نبض و ساير كارهاى بدن را تحت اختيار خود در مى‌آورند. در همه اين حالات، بدن شيوه‌هاى تازه‌اى را بر‌مى‌گزيند و زنده مى‌ماند. دانشمندان مغرب زمين بارها آزمايش‌هاى علمى گوناگونى را روى جوكيان انجام داده و واقعى بودن برخى از اين حالات را به اثبات رسانده‌اند. از جمله يك هيأت علمى فرانسوى به رهبرى دكتر بروس (Brosse) در سال 1936 تحقيقات و آزمايش‌هايى در باب حبس دم يوگيان انجام داد و دست‌آوردهاى خود را منتشر كرد. در اين زمينه گفته شده است چه‌بسا يك يوگى بر اثر تمرين‌هاى سخت بتواند، چنان تنفس خود را كاهش دهد كه در طول سال به چند نفس بسنده كند! و چه‌بسا يك يوگى را به مدت شش ماه دفن كنند و پس از اين مدت قبر او را بشكافند و او را بيرون آورند و وى با يك نفس زندگى را از سر گيرد!

پاتانجلى، مؤسّس فلسفه يوگا، در كتاب راگا يوگا براى تهذيب نفس و رياضت، هشت قاعده بدين شرح وضع كرده است: 1. اجتناب از هواى نفس 2. رعايت نظامات مذهب جوكى 3. نشستن به طرز معيّن 4. تنظيم نفَس و تكرار لفظ اُم (om) 5. توجه به باطن و ترك محسوسات 6. تمركز حواس 7. مراقبه و تفكّر 8. وصول به مقام فنا يا ايشوارا.

جوكى ايمان دارد كه در آيين يوگا مى‌توان هر عضو را از راه تمركز حواس و توجه به آن بى‌حس كرد، و نيز مى‌توان به دلخواه خود نامرئى شد و يا بدن را از حركت باز‌داشت و يا به رازهاى گذشته و آينده آگاهى حاصل كرد.