فصل هشتم

اين فصل درباره اين مطلب است كه علم يقيني به مسبَّب از راه علم به سبب آن حاصل مي‌شود. ارسطو در چند موضع از برهان خود بدين مطلب پرداخته است از جمله: مقاله اول فصل دوم و فصل ششم و فصل نهم. شيخ(رحمه الله) علاوه بر مطلب فوق، مسائل ديگري را نيز در اين فصل آورده است كه عبارتند از:

   الف ـ ضرورت در قضاياي ضروريّه و ناشي شدن آن از علّت. نظير اين مطلب در مقاله اول فصل ششم برهان ارسطو آمده است.

   ب ـ كيفيت رابطه حدود در برهانِ يقيني اِنّي. به مقاله اوّل فصل سيزدهم از برهان ارسطو مراجعه شود.

   ج ـ واسطه شدن مضاف در قياسات علوم.

   د ـ قياس استثنايي بيانگر علّت نيست. قياس خلف مفيد برهان انّي است.

   هـ ـ شرايط تحصيل يقين تام و دائم در برهان. نسبت اصغر با اوسط در براهين.

   ز ـ قريب يا بعيد و بالفعل يا بالقوه بودن علّت در برهان لمّي.

فصل نهم

اين فصل پيرامون شناخت احكام بدون سبب و درباره استقراء و تجربه و نتايج اين دو است. به انالوطيقاي اُولي (قياس) ارسطو مقاله دوّم فصل بيست و سوم مراجعه شود.

   اهم مسائلي كه ابن سينا(رحمه الله) در اين فصل بدانها پرداخته عبارتند از:

   الف ـ قضاياي بيِّن و ويژگي‌هاي آنها.

   ب ـ فرق تجربه و استقراء و كيفيّت علم حاصل از تجربه.

فصل دهم

اين فصل درباره اين است كه چگونه اخصّ مي‌تواند علّت انتاج اعمّ باشد و بيشتر به بحث كليات خمس مربوط است تا باب برهان; و لذا مباحث اين فصل ارتباط زيادي با مباحث فصل نهم از كتاب مدخلِ ابن سينا دارد.

   اهم مباحث مطروحه در اين فصل عبارتند از: