گفتار بيست و يکم:

تفاوت بدعت با احکام ثانويه و احکام حکومتي

بدعت‌انگاري احکام ثانويه(1)

 چون احکام اسلامي را منحصر در احکام اوليه مي‌دانند، احکام ثانوي را خارج از

1ـ حفظ نظام: که به معناي حفظ نظم در درون جامعة اسلامي و برقراري نظم و انضباط ميان مردم و سازماندهي اجتماعي و جلوگيري از اختلال و هرج‌و‌مرج است؛

2ـ مصحلت نظام: اين عنوان ثانوي بيشتر در مواردي به كار مي‌رود که رعايت آنها به نفع و صلاح جامعه است و رعايت نکردن آنها موجب اختلال و فساد در جامعه نمي‌شود. البته در پاره‌اي موارد «مصحلت نظام» بر اموري نيز اطلاق مي‌شود که عدم رعايت آنها موجب اختلاف و فساد جامعه گردد، که در اين بخش از مصاديق با عنوان «حفظ نظام» مشترک است. صدور حکم در موارد «مصلحت نظام» از جمله اختيارات حاکم اسلامي است و حوزة مصحلت نظام نيز بيشتر موارد مباح است که حکم الزامي وجوب و حرمت نرسيده است، ولي مصحلت جامعة اسلامي ايجاب مي‌کند که آن امور مباح از سوي حاکم اسلامي ممنوع يا لازم‌الاجرا شود؛ مانند نرخ‌گذاري کالاها و وضع قوانين راهنمايي و رانندگي؛

3ـ عسر و حرج: يکي از قواعد مهمي که در فقه و قوانين اسلامي فراوان مورد استفاده قرار مي‌گيرد «قاعدة نفي عسر و حرج» است. تمسک فقها به اين قاعده در مباحث ابواب گوناگون فقه گوياي اهميت و فوايد فراوان آن است. قاعدة مزبور به اين معناست که از سوي شارع مقدس، حکم حرجي جعل نشده است. محض نمونه، براي کسي که جبيره بر صورت و يا دست دارد و برداشتن آن مستلزم عسر و حرج است، وضوي اختياري و معمولي جعل نشده، بلکه در اين مورد، وضوي جبيره جعل شده است؛

4ـ ضرر: قاعدة نفي ضرر يکي از قواعد ثانوي مهمي است که در فقه اسلامي کاربرد فراواني دارد و از ديرباز فقها در موارد گوناگون بدان تمسک و استدلال کرده‌اند. قاعدة نفي ضرر که با عنوان «لا ضرر و لا ضرار» در سنت و کلمات فقها شناخته شده در تمام منابع فقه اسلامي تثبيت شده است؛

5ـ اکراه: از جمله عناوين ثانوي «اکراه» است که احکام و آثار ويژه‌اي در ابواب گوناگون فقه بر آن بار مي‌شود و به منزلة يک قاعدة فقهي که مستند آن «رفع ما استکرهوا عليه» است، مسئوليت کيفري و کيفر مخالفت با حکم اولي را رفع مي‌کند؛

6ـ اطاعت از پدر و مادر: يکي از عناوين ثانوي «اطاعت از پدر و مادر» است و وجوب آن حکم ثانوي است که بر حکم اولي غيرالزامي حاکم مي‌شود. بر اين اساس، اطاعت از پدر و مادر در صورتي که سبب معصيت خدا، يعني فعل حرام يا ترک واجب نشود، واجب است.