در علوم عقلي و علوم تجربي و نيز در علوم نقلي و تاريخي، گاهي پاره‌اي مسائل به قدري روشن و آشکارند که مي‌توان به معرفت يقيني دست يافت؛ اما اغلب، معرفت يقيني حاصل نمي‌شود و انسان تنها مي‌تواند به شناخت ظني دست يابد. از اين روي بايد اذعان كرد که اکثر مسائل علوم ظني‌اند؛ چه، برهان و راه قطعي براي شناخت مسائل برخي از دانش‌ها وجود ندارد، و در نتيجه شناخت آنها غيريقيني و ظني خواهد بود. در آن بخش از دانش‌هايي که برهان‌ها و راه‌هاي يقيني براي شناخت مسائل وجود دارد، به دليل آنکه افراد اندکي آن برهان‌ها را مي‌شناسند و به درستي اِعمال مي‌کنند، و ديگران در شناخت و كاربست آنها به خطا مي‌روند، به‌ندرت پاسخ و معرفت قطعي و يقيني به دست مي‌آيد. مثلاً ما بر اين باوريم که مسائل فلسفي برهاني و قطعي‌اند. اگر براهين فلسفي به درستي اِعمال مي‌شدند نمي‌بايد ميان فيلسوفان در زمينة مسائل فلسفي اختلافي وجود مي‌داشت؛ چون كاربستِ درستِ برهان عقلي انسان را به نتيجة قطعي و يقين مي‌رساند. در صورتي که مي‌بينيم بين فيلسوفان بزرگ همچون ابن‌سينا و صدرالمتألهين در زمينة مسائل فلسفي اختلاف نظر وجود دارد. اين اختلاف ناشي از آن است که آنچه را آنان يا دست‌كم برخي از آن بزرگان برهان مي‌پنداشته‌اند، در واقع برهان قطعي نبوده، وگرنه برهان قطعي انسان را به پاسخ و نتيجة يقيني مي‌رساند؛ يا اينکه آن برهانِ قطعي به درستي اعمال و اجرا نشده است.

در حوزة مسائل علوم تجربي، که روش‌‌ آنها تجربي و حسي است، با اينکه علم تجربي را علم حقيقي مي‌دانند که به مدد تجربة حسي حاصل مي‌شود، در حسي‌ترين مسائل اختلاف به چشم مي‌خورد و نظريه‌ها و تئوري‌ها پس از مدتي ابطال و نظريه‌هاي جديد جايگزين آنها مي‌گردد. مثلاً دربارة سقوط اجسام، پيش از نيوتن نظرية ميل طبيعي اجسام و جايگاه طبيعي آنها مطرح بود. بنابر اين نظريه، دانشمندان علوم طبيعي بر اين باور بودند که جايگاه اجسام، روي کره زمين است، و به همين سبب اگر جسمي به هوا پرتاب شود، به