پس اگر انسان حق را رها کرد و معيار صحيحي براي شناخت آن نداشت، نمي‌تواند با ديگران اتحاد داشته باشد؛ زيرا کسي که از حق فاصله مي‌گيرد، اسير هوا و هوس مي‌شود و اشتراک و وحدتي بين هوا و هوس‌هاي افراد وجود ندارد، و با توجه به تضادي که بين تمايلات برخواسته از هواهاي افراد وجود دارد، آنان نمي‌توانند به نقطة مشترکي دست يابند. بر اين اساس امير مؤمنان(عليه السلام) در يکي از کلمات قصار خود مي‌فرمايند:

مَا اخْتَلَفَتْ دَعْوَتَانِ إِلَّا كَانَتْ إِحْدَاهُمَا ضَلاَلَةً؛[1] دو دعوت به اختلاف نرسد، جز اينکه يکي باطل باشد.

بازشناسي آراي نکوهيده از غيرنکوهيده

آيا هر اختلافي، حتي اختلاف در رأي و فتوا، از نگاه امير مؤمنان(عليه السلام) نادرست و نکوهيده است؟ براي روشن شدن پاسخ اين پرسش و توضيح بيشتر سخن امام، به پاره‌اي از راه‌ها و شيوه‌هاي کشف حقايق و کسب معلومات، نظري مي‌افکنيم. پاره‌اي مسائل، مانند مسائل رياضي و اصول اعتقادات، عقلي‌اند و روش شناخت آنها نيز تعقلي است و با به‌کارگيري صحيح اين روش و با كاربست برهان عقلي مي‌توان به شناخت صحيح آنها دست يافت. اما بعضي از علوم نقليْ تاريخي يا تعبدي‌اند که با روش نقلي و تاريخي مي‌توان بدان‌ها دست يافت. مثلاً دربارة سنت و روايات که از منابع اجتهاد به شمار مي‌روند و مجتهد براي استنباط و ارائة فتوا ناگزير از مراجعه به آنهاست، هم بايد به بررسي سند پرداخت و به روايتي تمسک جست که در سلسله رجال آن شخص دروغگو و غير قابل اعتمادي نباشد، و هم از جهت دلالت بايد تمام قواعد و اصولي را که در اصول فقه گرد آمده كانون نظر قرار داد.