3- بكره 4- لولب 5- اسفين‌ [1] انور المخالقى‌ [2] در كتابى كه در برهان اين علم ساخته است دعوى چنان كرده است كه اگر بيرون از زمين موضعى بودى كه بروى شايستى‌

[1] اساسى پنجگانه فقط در (خ) عددگذارى شده است. اصطلاحات جرّ ثقيل در مفاتيح العلوم خوارزمى و كتب ميكانيك جديد متداول است. رجوع شود بمقدّمه.

[2] انوار المحامحقين: خ- تصحيح اين كلمه از روى نسخ موجود ميسّر نشد؟ محتمل است كه جزو دوم كلمه در اصل (منجانيقون) مرادف كلمه ميكانيك باشد كه بنوشته خوارزمى در مفاتيح العلوم كلمه يونانى است بمعنى صناعت حيل و جرّ اثقال «صناعة الحيل يسمّى باليونانية منجانيقون واحد اقسامها جرّ الاثقال بالقوّة اليسيرة»- يا (منجانيقيين) يعنى علماى ميكانيك؟ امّا صاحب اين دعوى كه «اگر بيرون از زمين موضعى بودى.

الخ» على المعروف ارشميدس است 287- 212 ق كه در فن جرّ اثقال و حيل رياضى صاحب آثار و اختراعات تازه بود (رجوع شود بدايرة المعارف بستانى ذيل ارخيميدس). در كتاب مفتاح السعاده و كشف الظنون از ايران حكيم قديم نام برده‌اند كه در علم جرّ اثقال تأليف مهمّ داشت.

تحرّك بها للاجسام الثقيلة- و البيرم احد اصنافه و يقال البارم و المخل لفظة يونانية و البارم فارسية» باقى گفتار خوارزمى را در مقدّمه بتفصيل نقل كرده‌ايم.

در كتب عربى ميكانيك جديد نيز (مخل) بخاء نقطه دار از مصطلحات جرّ ثقيل است.

در كتاب لغت محيط المحيط مينويسد «المخل عند المولّدين آلة مستطيلة من حديد و نحوه تقلع بها الحجارة، و در المنجد «ترفع او تقلع بها الحجارة» باضافه كلمه (ترفع) و در باقى عبارت با محيط المحيط يكى است.

براى شرح و تفصيل بيشتر در اين باره رجوع شود بمقدمه.