(چهار كيفيت خدمت رسان نيروهاى طبيعى)

اين چهار نيروى طبيعى را پيوسته چهار كيفيت نخستين، يعنى گرمى، سردى، ترى و خشكى يارى مى‌كنند.

1. حرارت‌ [1] در حقيقت براى همه نيروهاى چهارگانه به صورت مشترك يارى رسان مى‌باشد.

2. برودت برخى از نيروهاى طبيعى در بدن را به صورت غير مستقيم يارى مى‌رساند، زيرا اثر ذاتى و مستقيم سردى، ضديت و ستيز با همه نيروهاى طبيعى در بدن مى‌باشد، زيرا كنش‌هاى همه نيروها به وسيله جنبش تحقق مى‌پذيرد [2] اين موضوع درباره دو كنش جذب و دفع روشن است، ولى درباره كنش هضم نياز به توضيح دارد؛ زيرا عمل هضم به سبب تجزيه اجزاى غليظ و به هم پيوسته و يا گردآورى اجزاى رقيق و از هم گسسته كامل مى‌گردد و اين گونه واكنش به سبب حركت و جنبش تجزيه‌اى و تركيبى (شيميايى) تحقق مى‌يابد، و درباره نيروى ماسكه نيز بايد گفت كه آن به سبب حركت دادن رشته‌هاى اريب به شكلى محكم از در بر گيرندگى، عمل مى‌كند.

برودت كيفيتى نابودكننده، بى حس كننده و در نتيجه با همه نيروهاى طبيعى مخالف و از كنش آنها جلوگيرى به عمل مى‌آورد، جز اين كه نيروى ماسكه را به صورت غير مستقيم بدين گونه كه رشته ليفى را بر شكل در بر گيرندگىِ مناسب و پسنديده‌اى نگه مى‌دارد كمك مى‌نمايد، بنا بر اين در كنش نيروى ماسكه‌ [3] بطور مستقيم تأثيرگذار نمى‌باشد، بلكه برودت ابزارى را تدارك مى‌بيند كه به وسيله آن، كنش نيروى ماسكه را تحت كنترل خود در مى‌آورد.

[1] مقصود از حرارت، حرارت غريزى مى‌باشد كه حرارت مطبوع در بدن حيوان است و درباره سرمنشأ آن كه آيا سماوى است يا عنصرى، بين حكما اختلاف نظر وجود دارد.

[2] جنبش و حركت نيازمند حرارت مى‌باشد.

[3] در نسخه بولاق «القوى دافعة» مى‌باشد و طبق نسخه تهران، آملى و جيلانى «القوى الماسكه» صحيح مى‌باشد.