گفتار پنجم: وريدها (سياه رگ‌ها) و آن پنج فصل مى‌باشد:

فصل اول: تعريف وريدها

رويشگاه همه رگ‌هاى بى‌ضربان از كبد مى‌باشد [1]، در ابتدا دو رگ از كبد مى‌رويد: يكى از سطح فرو رفته كبد كه بيشترين‌ [2] فايده آن در كشيدن غذا (از معده و روده‌ها) به سوى كبد است و آن را باب كبد مى‌نامند؛ و رگ ديگر از سطح برآمده كبد مى‌رويد كه فايده آن رساندن غذا از كبد به همه اعضا مى‌باشد و آن رگ اجوف‌ [3] ناميده مى‌شود.

فصل دوم: تشريح وريد باب‌

بايد از تشريح رگ موسوم به باب‌ [4] شروع كنيم:

انتهاى باب كه در جاى خالى كبد (ناف كبد) فرو رفته است ابتدا (به تعداد زوايد كبدى) به پنج بخش تقسيم مى‌گردد و رشته رشته شده تا به اواخر برآمدگى كبد برسد، و از آن وريدى به سوى كيسه صفراء مى‌رود [5]

[1] در اين موضوع كه مبدأ وريدها كبد مى‌باشد، بين گذشتگان نيز اختلاف نظر ديده مى‌شود برخى چون ارسطو مبدأ وريدها را قلب مى‌داند. حكيم آملى در شرح اين عبارت از قانون «شريانات هى أجسام نابتة من القلب» از معلم اول ارسطو نقل مى‌كند: مبدأ اعصاب، شريان و وريد از قلب مى‌باشد زيرا قلب مبدأ همه قوا است. جالينوس مبدأ وريدها را كبد مى‌داند و براى نظريه خود چنين استدلال مى‌نمايد، وريد بين قلب و كبد، قسمت ستبر آن به سمت كبد قرار دارد و از آنجا به شاخه‌هايى تقسيم مى‌گردد و علاوه بر آن چون خون طبق نظريه قدما در كبد توليد مى‌شود لذا بايد مجارى انتقال آن نيز از همان سوى فرستاده گردد. (گزيده شرح آملى، ص 165)

[2] گفته شد «بيشترين فايده» زيرا براى باب كبد فوايد ديگر نيز مترتب مى‌باشد از جمله فرستادن شعبه‌اى براى غذا به اعضا و فايده ديگر در باب كبد براى كيلوس استعداد خلط شدن در كبد به وجود مى‌آيد.

[3] به دليل فراخى و زيادى خون، آن را «اجوف» مى‌نامند.

[4] وريد باب (PortalVein( وريد باب 5 سانتى متر طول دارد و از يكى شدن وريدهاى مزانتريك فوقانى و طحالى در پشت گردن پانكراس به وجود مى‌آيد ... وارد ناف كبد مى‌شود. (ضروريات آناتومى اسنل، ص 206)

[5] زيرا كيسه صفراء بسيار به كبد نزديك مى‌باشد.