فصل بيست و ششم: گفتارى مختصر در فايده پا [1]

خلاصه كلام اين كه فايده پا در دو چيز مى‌باشد:

1. استوارى و ايستادن و اين توسط گام مى‌باشد؛

2. جابجا شدن با قامت راست و در حال بلند شدن و در حال نشستن و اين توسط ران و ساق تأمين مى‌گردد.

پس هرگاه گام آسيب بيند استوارى و ايستادن دشوار گردد نه جابه جا شدن مگر به اندازه‌اى كه جابه جا شدن به وجود استوارى براى يكى از پاها نيازمند باشد و هرگاه ماهيچه‌ [2] ران و ساق پا آسيب بيند، ايستادن آسان مى‌باشد، ولى جابه جايى دشوار مى‌گردد.

فصل بيست و هفتم: تشريح استخوان ران‌

ابتداى استخوان‌هاى پا از استخوان ران شروع مى‌گردد و آن بزرگ‌ترين استخوان بدن مى‌باشد، زيرا حمل كننده اعضاى فوقانى بدن و جابه جاكنندة اعضاى تحتانى آن مى‌باشد. انتهاى فوقانى استخوان ران گوى شكل است تا در فرورفتگى سرين به خوبى جفت گردد. استخوان ران از خارج بدن (و جلوى بدن) برآمده و از داخل و پشت بدن گود و قوسى (مقصّع) مى‌باشد، بنا بر اين اگر استخوان ران راست و برابر فرورفتگى سرين قرار داده مى‌شد، گونه‌اى كج روى‌ [3] به وجود مى‌آمد مانند كسانى كه مادرزادى چنين مى‌باشند، و علاوه بر اين اشكال، جاى خوب و مناسبى براى نگه دارى ماهيچه‌هاى بزرگ و عصب و رگ‌ها تعبيه نمى‌گرديد، در نتيجه از مجموع آنها (استخوان و ماهيچه و ...) چيز راستى به وجود نمى‌آمد و لذا شكل نشستن نيز به خوبى به دست نمى‌آمد (مانند افراد چاق كه به‌

[1] مقصود از پا در اين فصل مجموع ران، ساق و گام مى‌باشد.

[2] قيد «ماهيچه» در عبارت آورده شد زيرا اگر استخوان ران و ساق دچار شكستگى گردد استوارى و ايستادن نيز مختل مى‌شود.

[3] حكيم آملى در معناى كج روى (فَحَج) مى‌گويد: سر گام‌ها در راه رفتن به هم نزديك و پاشنه‌ها از هم دور باشد ليكن حكيم جيلانى آن را فاصله بين دو زانو حدود هشت انگشت در راه رفتن تفسير نموده است، كه همان پاى قوسى و پرانتزى مقصود مى‌باشد (گزيده از جامع الشرحين ص 242).